XXII spotkanie PoFoS

O priorytetach zdrowotnych, wyzwaniach w profilaktyce chorób zakaźnych oraz roli jednostek samorządów terytorialnych dyskutowali przedstawiciele samorządów wszystkich szczebli województwa pomorskiego podczas konferencji zorganizowanej w ramach cyklu „Zdrowie-Człowiek-Profilaktyka”, w środę, 15 listopada w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Pomorskiego w Gdańsku. Szczególną uwagę poświęcono zakażeniom pneumokokowym stanowiącym jedno z największych zagrożeń dla zdrowia i życia osób po 65 roku życia. Podczas spotkania zaprezentowano przygotowaną przez Departament Zdrowia Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego koncepcję Regionalnego Programu Szczepień przeciwko Pneumokokom, zachęcając samorządy szczebla powiatowego i gminnego do podjęcia współpracy przy jego realizacji.

Pneumokoki to bakterie w większości przypadków stanowiące bezpośrednią przyczynę poza szpitalnych, bakteryjnych zakażeń układu oddechowego (m.in. ostre zapalenie ucha środkowego, zapalenie zatok, przewlekłe zapalenie oskrzeli). Do najczęstszych chorób inwazyjnych wywołanych przez infekcje pneumokokowe należą: zapalenie płuc z bakteriemią, sepsa oraz Zapalenie Opon Mózgowo-Rdzeniowych (ZOMR), określane mianem Inwazyjnej Choroby Pneumokokowej (IChP).

Najwięcej inwazyjnych zachorowań występuje w dwóch głównych grupach wiekowych, tj. u dzieci do 2 r.ż., u których układ odpornościowy jest jeszcze niedostatecznie rozwinięty oraz u osób powyżej 65 r.ż., u których stwierdza się poważne deficyty odporności.

U osób dorosłych pneumokoki wywołują przede wszystkim ciężkie zapalenia płuc oraz zakażenia inwazyjne, zdefiniowane jako izolacja Streptococcus pneumoniae w prawidłowo jałowych tkankach lub płynach ustrojowych. Częstość zgonów w tych przypadkach jest duża i wynosi od 20% u chorych w wieku 65 lat do nawet 40% u osób w wieku 85 lat (. W populacji dorosłych szczególnie narażona na zakażenia jest populacja ludzi starszych (po 65 roku życia), z przewlekłymi chorobami układu oddechowego (astma oskrzelowa, przewlekła obturacyjna choroba płuc – POCHP, zaburzenia immunologiczne), z chorobami układu krążenia, ze schorzeniami metabolicznymi jak np. cukrzyca, u których również stwierdza się deficyty odporności, chorobami sercowo-naczyniowymi, chorobami nowotworowymi, chorobami układu krwiotwórczego.

Regionalny Program Szczepień przeciwko pneumokokom dla osób 65+

Dostrzegając wagę problemu i podążając za rekomendacjami ekspertów Departament Zdrowia Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego przygotował koncepcję Regionalnego Programu Polityki Zdrowotnej – Szczepienia przeciwko pneumokokom dla osób 65+ z grup podwyższonego ryzyka, którego założenia zgodne są z Celem operacyjnym 5: Promocja zdrowego i aktywnego starzenia Narodowego Programu Zdrowia na lata 2016-2020.

Wobec narastającej zachorowalności na zakażenia pneumokokowe w woj. pomorskim, a także groźnych powikłań i utrzymujących się od lat wysokich wskaźników umieralności, nadszedł czas na podjęcie działań profilaktycznych. Na początku niezbędną ochroną chcemy objąć osoby po 65 roku życia znajdujące się w grupie wysokiego ryzyka zachorowania – są to seniorzy z przewlekłym nieżytem oskrzeli, dychawicą oskrzelową – mówi Marzena Mrozek, Dyrektor Departamentu Zdrowia Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego.

– Obecnie znajdujemy się na etapie analiz epidemiologicznych, analizujemy też możliwości finansowe i prawne. Według wstępnych szacunków całkowity koszt realizacji programu na terenie województwa pomorskiego wyniesie 1 495 080 zł. Koncepcja realizacji programu zakłada dofinansowanie przez Samorząd Województwa Pomorskiego 50% kosztów przeznaczonych na  szczepienia mieszkańców powyżej 65 r. ż z grup wysokiego ryzyka  zamieszkałych na terenie powiatów i gmin, które zdecydują się przystąpić do programu. – podkreśla Marzena Mrozek.

– Pragnę zachęcić samorządy lokalne do przyłączenia się do tej inicjatywy i nawiązania z nami współpracy w kontekście jej współfinansowania i realizacji. Głęboko wierzę, że dzięki wspólnemu działaniu na rzecz profilaktyki zdrowotnej w regionie nasz cel operacyjny zostanie osiągnięty. – dodaje Marzena Mrozek.

– Dotychczas w ogólnym postrzeganiu kwestii profilaktyki zdrowotnej przez samorządy terytorialne, szczepienia przeciwko pneumokokom zazwyczaj utożsamiane były z potrzebą ochrony wyłącznie dzieci, zapominając o drugiej skrajnej grupie wiekowej również narażonej na zakażenia. Wśród osób dorosłych myśląc o szczepieniach, największy nacisk kładziono na profilaktykę grypy, zapominając o niebezpieczeństwach zakażeń pneumokokowych. Na szczęście podejście to ewoluowało i coraz więcej polskich samorządów podejmuje się prowadzenia programów profilaktycznych, także wśród osób dorosłych, przyczyniając się do poprawy ich sytuacji zdrowotnej. – mówi Tomasz Jan Prycel, Market Access Audit.

– Takim przykładem są doświadczenia województwa kujawsko-pomorskiego, gdzie podobna inicjatywa szczepień przeciwko pneumokokom wśród osób starszych w grupie ryzyka została wdrożona już w 2016 roku. Program  spotkał się z ogromnym zainteresowaniem społeczeństwa i przyniósł bardzo dobre efekty, dlatego podjęto decyzję o jego kontynuacji w 2017 roku. Program ten został pozytywnie zaopiniowany przez Agencję Ochrony Technologii Medycznych i Taryfikacji (AOTMiT). Ciekawym rozwiązaniem jest sposób finansowania tego programu: koszty jego realizacji pokrywane są w 50% ze środków Urzędu Marszałkowskiego Województwa Kujawsko-Pomorskiego oraz w 50% z budżetu samorządów lokalnych. – dodaje Tomasz Jan Prycel.

Program województwa kujawsko-pomorskiego dodatkowo został uwzględniony na liście programów polityki zdrowotnej realizowanych przez JST, które uzyskają dofinansowanie ze środków Narodowego Funduszu Zdrowia w roku 2018.

Podczas wydarzenia eksperci zgodnie podkreślali, że z punktu widzenia odpowiedzialnej polityki zdrowotnej w regionie objęcie programem szczepień ochronnych przeciwko pneumokokom także osób starszych to działanie konieczne.

– Kluczową rolę w ochronie organizmu przed bakteriami odgrywa jego odporność, która wraz z wiekiem stopniowo słabnie. Układ immunologiczny podlega procesom starzenia się wraz z całym naszym organizmem, tak iż po 65 roku życia zwiększa się też m.in. nasza podatność na zakażenia, zarówno bakteryjne, wirusowe i grzybicze, a współistniejące schorzenia (np. układu krążenia, układu oddechowego, cukrzyca) powodują, że zakażenia te mają przebieg cięższy i trzeba liczyć się tu z możliwymi poważnymi powikłaniami. Organizm seniorów jest więc szczególnie narażony na infekcje, także bakterią pneumokoka. Zakażenia pneumokokowe są dość specyficzne: bezobjawowa kolonizacja śluzówek gardła i nosa tą bakterią jest okresowo dość powszechna wśród ludzi, nazwa bakterii pochodzi od umiejętności wywoływania ciężkich zapaleń płuc, jednak bakteria ta ma ponadto niezwykłą zdolność do przenikania do krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego człowieka. Została przez naturę wyposażona w dodatkowe „narzędzia” do forsowania naszych śluzówek i wnikania do krwi, najczęściej właśnie u seniorów. Niestety, nie jest możliwe precyzyjne określenie czy, kiedy, u kogo i do jak ciężkich powikłań dojdzie w wyniku zakażenia inwazyjnego pneumokokiem, ani jakie będą ewentualne odległe, trwałe konsekwencje dla zdrowia pacjenta. – mówi dr hab. n. med. Tomasz Smiatacz z Kliniki Chorób Zakaźnych Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego.

– Istotną kwestią jest nie tylko indywidualna odporność na zakażenie, ale także osiągnięcie efektu odporności populacyjnej. Dotychczasowa polityka zdrowotna regionu koncentruje się głównie na objęciu szeroką ochroną przed zakażeniem pneumokokowym dzieci – obowiązkowe szczepienia wprowadzono w roku 2017. To ważny krok, bowiem dzięki takim działaniom obserwujemy spadek zachorowań wśród najmłodszych mieszkańców, co pośrednio przekłada się również na zmniejszenie ryzyka zakażenia osób starszych. W mojej opinii to jednak zbyt mało – profilaktyka szczepionkowa powinna być konsekwentnie stosowana także u osób dorosłych. Powód? W przypadku dorosłych to grupa wiekowa 65+ najbardziej narażona jest na zakażenia bakterią pneumokoka i związane z nimi poważne powikłania, w tej także grupie odnotowujemy najwyższą śmiertelność. Należy podkreślić, że w grupie tej pneumokoki stanowią najczęstszą przyczynę bakteryjnego zapalenia płuc, które może zakończyć się śmiercią pacjenta; co więcej – to właśnie one wywołują bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych o najcięższym przebiegu spośród wszystkich występujących w Polsce bakterii, a szczególnie groźne są właśnie dla osób w podeszłym wieku. Jedyną skuteczną metodą ochrony przed pneumokokami są szczepienia i tylko one mogą w dłuższej perspektywie uchronić społeczeństwo przed zagrożeniami wynikającymi z tych zakażeń. Szczepienia niosą za sobą znaczące korzyści zdrowotne dla pojedynczego pacjenta i ekonomiczne dla naszego regionu – to dzięki nim eliminowane są najbardziej zjadliwe serotypy bakterii, odnotowywana jest mniejsza liczba zachorowań, absencji w pracy, powikłań wynikających z zakażeń, co w konsekwencji zmniejsza liczbę hospitalizacji i zgonów, obniżając ogólne koszty leczenia ambulatoryjnego oraz szpitalnego i zwiększając oszczędności dla regionu. Dlatego realizując politykę zdrowotną warto rozważyć objęcie szczepieniem nie tylko dzieci, ale także osoby dorosłe. – podkreśla dr hab. n. med. Tomasz Smiatacz.

– Statystyki ostatnich lat są niepokojące – wg danych Krajowego Ośrodka Referencyjnego ds. Diagnostyki Zakażeń Ośrodkowego Układu Nerwowego (KOROUN) w 2016 roku w ujęciu ogólnopolskim najwyższy współczynnik śmiertelności związany z inwazyjną chorobą pneumokokową odnotowany został właśnie wśród osób w wieku >65 roku życia i wyniósł 49,3 przypadków na 100 000 mieszkańców, natomiast w województwie pomorskim zapadalność IChP w tej grupie wiekowej wyniosła aż 13,28 przypadków ma 100 000 mieszkańców, plasując je na drugim miejscu w skali kraju. Należy jednak zaznaczyć, że dane dotyczące zachorowań są niedoszacowane. Wpływa na to wiele czynników. Między innymi nagła potrzeba hospitalizacji i antybiotykoterapii zakażenia zlokalizowanego np. w obrębie dróg oddechowych, która nie pozwala na posiew materiału od chorego i wyhodowanie czynnika etiologicznego zakażenia. Dlatego w przypadku zakażeń pneumokokowych lepiej w obecnej polskiej sytuacji mówić o „wykrywalności’ IChP, a nie o zapadalności na IChP. – zauważa Tomasz Augustyniak, Pomorski Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny.

Spotkanie w Gdańsku zostało zorganizowane w ramach samorządowego cyklu „Zdrowie-Człowiek-Profilaktyka” we współpracy z Urzędem Marszałkowskim Województwa Pomorskiego. Partnerami merytorycznymi wydarzenia były organizacje działające na rzecz zdrowia: Stowarzyszenie Parasol dla Życia oraz Fundacja Aby Żyć.

Prezentacja Regionalnego Programu Polityki Zdrowotnej „Szczepienia przeciw pneumokokom dla osób 65+”