Lalki japońskie nihon ningyō mają duszę. Towarzyszą Japończykom przez całe życie jako amulety chroniące, przedmioty magiczne związane ze światem duchowym, ale i kunsztowne obiekty kolekcjonerskie. Niemożliwe jest zrozumienie ich znaczenia bez znajomości historii Japonii, japońskiej mitologii i obyczajowości.

 

Jakie lalki można zobaczyć na wystawie?

Ekspozycja prezentuje najciekawsze przykłady tradycyjnych japońskich lalek. Zobaczymy strojne zestawy lalek hina, wystawiane w domach z okazji Dnia Dziewczynek, zwanego także Świętem Lalek. Poznamy obyczaje związane z Dniem Dziecka i lalki musha, towarzyszące celebrowaniu Dnia Chłopców. Przyjrzymy się dostojnym lalkom ishō, ukazującym życie codzienne okresu samurajskiego i bohaterów legend japońskich oraz popularnym wśród Japończyków i turystów kokeshi i lalkom daruma.

 

Nihon ningyō

W języku japońskim lalka – (ningyō) – to w dosłownym tłumaczeniu przedmiot mający ludzki kształt. Podobnie jak to jest w kulturach zachodnich, jedną z funkcji, jaką pełnią lalki w Japonii, jest ta związana z zabawą. Słowem tym są określane zabawki, zazwyczaj dziewczęce, stanowiące odpowiedniki lalek Barbie (np. Licca, Jenny). Ze względu na wielowiekową historię lalkarstwa, osobnym mianem – nihon ningyō (lalka japońska) – są nazywane tradycyjne, częstokroć ręcznie wykonane lalki, wykorzystywane jako amulety chroniące swojego właściciela.

 

Lalki mają duszę

W duchowości Japonii ogromne znaczenie odgrywają personifikacje. Stąd właśnie bierze się wyjątkowa pozycja lalek w kulturze japońskiej. Już od starożytności były one wykorzystywane w funkcji ochronno-magicznej. Pierwotnie wycinano z papieru podobizny ludzi (tzw. hitogata), na które przenoszono wszelkie nieszczęścia, choroby i potencjalne złe uroki, które mogłyby się wydarzyć w nadchodzącym roku. Wprowadzono też święta mające ochronić dzieci przed złymi mocami. Atrybutami tych świąt stały się lalki hina (arystokratyczne) dla dziewczynek oraz przedstawiające samuraja na dzikim koniu dla chłopców.

Dzieci są obdarowywane lalkami przez swoich dziadków w trakcie pierwszego roku życia – dziewczynki przed 3 marca (święto hina matsuri), chłopcy przed 5 maja (święto tango no sekku). Lalki te są talizmanami ochronnymi, które wystawia się raz w roku w celu zebrania potencjalnych niebezpieczeństw. Lalki dziewczęce hina towarzyszą dziewczynce od narodzin aż do śmierci. Nie przekazuje się ich nikomu, gdyż w pewnym sensie stanowią cząstkę właścicielki. Ze względu na ich magiczny charakter, lalek nie wyrzuca się w Japonii na śmietnik, a oddawane są do świątyni, gdzie poddaje się je swoistej kremacji.

 

Typy lalek japońskich

Można wyróżnić wiele typów lalki japońskiej. Na wystawie jako kryterium przyjęto formę powiązania z japońską obrzędowością i funkcją, jaką pełnią w kulturze:

  • hina – związane ze Świętem Dziewczynek,
  • musha – związane ze Świętem Chłopców,
  • kokeshi – traktowane w Japonii jako ideał kobiecych kształtów,
  • daruma – nawiązujące do legendarnego Bodhidharmy,
  • maneki neko – gwarantujące powodzenie i szczęście,
  • gosho – ukazujące przede wszystkim dzieci,
  • ishō – obrazujące życie codzienne okresu samurajskiego (Edo) i legend japońskich,
  • związane z zabiegami magicznymi i ochronnymi,
  • dogū i haniwa – pierwsze lalki ceramiczne,
  • należące do Ajnów zamieszkujących północ Japonii (Hokkaido).

 

 

 

Lalki japońskie: magia, obyczaje, legendy

  • wernisaż: 2 marca 2018 r., piątek, godz. 17
  • wystawa czynna od 3 marca do 3 czerwca 2018 r.
  • Muzeum Narodowe w Gdańsku, Oddział Etnografii (Spichlerz Opacki)
  • ul. Cystersów 19
  • Gdańsk
  • udział w warsztatach – wymagana wcześniejsza rezerwacja – tel. 552 12 71 w. 101
  • na wszystkie warsztaty obowiązuje bilet wstępu do muzeum

 

Wydarzenia towarzyszące – koncerty, prezentacje, wykłady, projekcje filmowe i warsztaty plastyczne

Japoński weekend ze Świętem Lalek,  3-4 marca 2018 r.
Co roku 3 marca w Japonii obchodzone jest hina matsuri– Święto Lalek, zwane też jōshi no sekku, czyli Święto Dziewczynek. Tego dnia wszystkim dziewczynkom życzy się pomyślności, szczęścia i urządza przyjęcia z tradycyjnymi potrawami i słodyczami. W każdym domu, w którym mieszka córka, wystawia się specjalny zestaw lalek hina, eksponowany na czerwonych paradnych schodkach. Podczas spotkania uczestnicy poznają unikatową japońską tradycję tworzenia i kolekcjonowania lalek. Nauczą się składania laleczek washi i poćwiczą wyobraźnię, mierząc się ze sztuką origami. Poznają japońskie legendy i baśnie, pobawią w ulubione gry japońskich dzieci i zrobią ozdoby hana kanzashi. Muzycznie spotkanie uatrakcyjni Masato Yokoe, który jest mistrzem gry na tradycyjnym japońskim instrumencie – shamisenie.

3 marca, sobota
godz. 11.00–12.30
Papierowe laleczki washi – wersja prostsza dla dzieci
Rodzinne warsztaty tworzenia papierowych laleczek składanych z japońskiego papieru washi. Laleczki papierowe są tradycyjnie używane jako zabawki dla dzieci, służą też jako zakładki do książek lub dekoracja. Ich składanie to jedno z ulubionych hobby Japończyków, a najpiękniejsze przykłady są tworzone przez artystów specjalizujących się w sztuce origami.
Prowadzenie: Katarzyna Szczepańska

godz. 13.00–14.00 i 14.00–15.00
Hana kanzashi – tradycyjne japońskie ozdoby fryzur
Hana kanzashi to typ ozdoby udekorowanej kwiatami z jedwabiu (hana). Rodzaj kwiatów wyznaczały zmieniające się pory roku, np. w marcu dominowały kwiaty brzoskwini (momo) i kamelii (tsubaki). Do jednych z najrzadszych hana kanzashi z kwiatami brzoskwini należą te wykonane z okazji Święta Dziewczynek, przeznaczone do ozdoby dla lalek hina. Tworzone będą spinki i opaski udekorowane własnoręcznie wykonanymi kwiatami brzoskwini.
Minimalny wiek uczestników: 6 lat. Dla najmłodszych dzieci przewidziane są w tym czasie japońskie gry i zabawy, takie jak Kagome kagome czy origami. Prowadzenie: Joanna Gillmeister, Alicja Ozga, Anna Salamonik

godz. 15.00–17.00
Papierowe laleczki washi – wersja zaawansowana
Tworzenie przestrzennych laleczek z papieru jest w Japonii prawdziwą sztuką, która wymaga cierpliwości i sprawności manualnej. Podczas warsztatów, krok po kroku będzie można nauczyć się tworzenia ozdobnych lalek hina, charakterystycznych dla Święta Dziewczynek. Warsztaty przeznaczone są dla młodzieży i osób dorosłych, którzy nie boją się kreatywnych wyzwań. Prowadzenie: Katarzyna Szczepańska

godz. 17.00–18.00
Koncert na shamisenie – Masato Yokoe
Po ten tradycyjny japoński instrument Masato Yokoe sięgnął w wieku 17 lat, kiedy poznał stare ludowe pieśni z różnych regionów Japonii. W lutym 2018 r. mistrz Sakakoshi dał mu „imię” – jest to wyraz aprobaty mistrza dla ucznia, a jedynie otrzymawszy takie imię, można samemu nauczać. „Moje imię to Sakakoshi Kirito i nauczam drogą mistrza Sakakoshi”.
Podczas występu Masato będzie opowiadał o swoim instrumencie – shamisenie, przybliży jego historię i zaprezentuje sposób gry. Dla widzów wykona kilka tradycyjnych utworów na shamisen, z regionu, z którego sam pochodzi. Na koniec drobna niespodzianka – Masato zaskoczy słuchaczy, pokazując, jak współcześnie można wykorzystać ten instrument.

4 marca, niedziela

godz. 12.00–13.30
Baśniowa Japonia – papierowe cuda
Japońska kultura pełna jest fascynujących opowieści i mitycznych bohaterów: walecznych samurajów, pięknych gejsz i baśniowych stworzeń. Na warsztatach posłuchamy najciekawszych japońskich legend, dowiemy się więcej o kulturze i sztuce tego kraju, by na końcu zmierzyć się z japońską sztuką składania papieru – origami. Prowadzenie: Łowcy Słów

godz. 14.00–15.00
Projekcja filmu DESIGN AH!, reż. M. Sato, Japonia 2012, 12 min
Zbiór japońskich filmików, które zapoznają dzieci z tym, czym jest design. W lekkiej, zabawnej formie, w której przeplatają się kształty i dźwięki, zwracają uwagę małych widzów na otaczające nas wzornictwo. Każdy filmik wykorzystuje inną technikę: rysunek, zdjęcia i animację poklatkową.

Warsztaty tworzenia japońskich latawców
Latawce przywędrowały do Japonii z Chin i miały znaczenie magiczne, ale służyły także jako narzędzie komunikacji, za ich pomocą bowiem przenoszono wiadomości. Tworzenie i puszczanie latawców to jedna z ulubionych zabaw Japończyków. Na warsztatach każdy wykona własny latawiec, inspirowany japońską kulturą.

godz. 15.00–16.30
Lalki japońskie dawniej i dziś
O znaczeniu lalek japońskich, pasji ich kolekcjonowania i celebrowaniu Święta Lalek w Japonii opowie Adrianna Wosińska, autorka opublikowanej w 2016 r. pierwszej w Polsce książki poświęconej japońskim lalkom „Lalki japońskie dawniej i dziś”. Autorka prowadzi prelekcje związane z japońskimi lalkami, wozi ze sobą przykładowe egzemplarze ze swojej kolekcji. Miała już okazje zaprezentować je m.in. w Warszawie, Gdańsku, Łodzi, Wrocławiu, Poznaniu, Toruniu i Bydgoszczy przy okazji prelekcji w muzeach, na dniach kultury japońskiej oraz na zlotach miłośników Japonii.