Informacje o regionie

Województwo pomorskie usytuowane jest w północnej części Polski i zajmuje powierzchnię ponad 18 tys. km² (niecałe 6% obszaru kraju). Graniczy z województwem warmińsko-mazurskim, kujawsko-pomorskim, wielkopolskim i zachodniopomorskim. Posiada również 1 km granicy z Rosją oraz 259 km granicy morskiej. Województwo podzielone zostało pod względem administracyjnym na 16 powiatów ziemskich, 4 powiaty grodzkie i 123 gminy (w tym 42 miasta).

 

W 2019 r. województwo pomorskie zamieszkiwało 2 337,8 tys. osób^[1] (6,1% ludności kraju, 7. miejsce). Miasta koncentrowały 63,6% ludności. Na 100 mężczyzn przypadało 105 kobiet (5. miejsce w kraju). Współczynnik feminizacji był wyższy w miastach (110), niż na wsi (98).

W ostatnich latach województwo notowało najwyższy w Polsce przyrost liczby mieszkańców będący  rezultatem dodatniego przyrostu naturalnego oraz salda migracji. Pomorskie od lat cechuje najwyższy przyrost naturalny w kraju (0,91 na 1000 osób w 2019 r.^[2]). Dodatnie wartości utrzymują się zarówno w mieście, jak i na wsi, przy czym na wsi przyrost naturalny jest zdecydowanie wyższy. W układzie powiatów najwyższy wskaźnik zanotowano w powiecie kartuskim (9,5 na 1000 osób), najniższy – ujemny – w Sopocie (-6,6 na 1000 osób).

Pomorskie charakteryzuje się relatywnie korzystną strukturą wiekową. Odsetek mieszkańców w wieku przedprodukcyjnym (19,7%) jest najwyższy w kraju, przy jednym z najniższych odsetków populacji w wieku poprodukcyjnym (12. lokata). Jednocześnie odsetek osób w wieku produkcyjnym systematycznie maleje (60,1% w 2019 r. wobec 60,3% w 2018 r.), zwiększa się natomiast udział osób w wieku poprodukcyjnym (20,3% w 2019 r. wobec 20,0% w 2018 r.).

 

Pomorskie cechuje wysoka atrakcyjność osiedleńcza. Od kilkunastu lat obserwuje się dodatnie saldo migracji ludności na pobyt stały. W pierwszym półroczu 2019 r. dodatni wskaźnik zanotowało siedem powiatów, w tym sześć w ramach Obszaru Metropolitalnego Gdańsk-Gdynia-Sopot (OM G-G-S), tj. powiaty ziemskie: gdański, kartuski, wejherowski, pucki oraz grodzkie Gdańsk i Gdynia a także jeden powiat spoza aglomeracji (słupski). Pozostałe powiaty zanotowały saldo ujemne (najniższe było w człuchowskim i sztumskim). W 2018 r. wartość współczynnika salda migracji wewnętrznych i zagranicznych osób w wieku produkcyjnym ulokowała Pomorskie na 2. miejscu w kraju (za województwem mazowieckim).

W ostatnich latach widoczny był coraz większy napływ imigrantów zasilających pomorski rynek pracy. W pierwszym półroczu 2019 r. liczba oświadczeń o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcom wpisanych do ewidencji oświadczeń przez powiatowe urzędy pracy w województwie wyniosła 66,6 tys. (dla porównania w całym 2018 r. liczba oświadczeń przekroczyła 132 tys.), natomiast zezwoleń na pracę sezonową 1,1 tys. Rosła liczba zezwoleń na pracę długoterminową wydawanych przez Wojewodę Pomorskiego, która w pierwszym półroczu 2019 r. wyniosła 15,0 tys. Wśród imigrantów dominowali obywatele Ukrainy i Białorusi[3].

Przeciętne dalsze trwanie życia wydłuża się zarówno w Polsce, jak też na Pomorzu. Mężczyźni żyją o kilka lat krócej od kobiet, przy czym na Pomorzu żyją dłużej niż średnio w Polsce. W 2018 r. wskaźnik przeciętnego dalszego trwania życia mężczyzn wynosił 74,7 lat, przy średnim w kraju 73,4 lata. Różnica ta utrzymuje się od wielu lat. W porównaniu do 2015 r. przeciętne dalsze trwanie życia mężczyzn na Pomorzu wzrosło o pół roku. Przeciwnie dotąd było w przypadku kobiet. Na Pomorzu kobiety żyły nieco krócej niż średnio w kraju. W 2018 r. trend się odwrócił i po raz pierwszy przeciętne dalsze trwanie życia kobiet w regionie było wyższe niż średnie w Polsce (o ponad 2 miesiące) i wynosiło 81,9 lat. W porównaniu do 2015 r. przeciętne dalsze trwanie życia kobiet systematycznie rośnie i w okresie ostatnich 4 lat wydłużyło się podobnie jak mężczyzn o pół roku. W układzie przestrzennym przeciętne dalsze trwanie życia mieszkańców Pomorza najdłuższe jest w podregionie trójmiejskim – (mężczyźni 78,5 lat, a kobiety 82,5 lata), a najkrótsze w słupskim (mężczyźni o 2,5 roku krócej niż w Trójmieście, a kobiety krócej o prawie 1,5 roku).

 

W 2019 r. bezrobocie w województwie pomorskim osiągnęło rekordowo niski poziom – bliski naturalnemu. Stopa bezrobocia rejestrowanego wyniosła 4,4% i była jedną z najniższych w kraju (niższa była jedynie w województwie wielkopolskim, śląskim i małopolskim). Większość osób bezrobotnych zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy stanowiły kobiety (62,8%).

Bezrobocie w regionie jest przestrzennie zróżnicowane, w 2019 r. najwyższą stopą bezrobocia charakteryzowały się wschodnie i zachodnie powiaty: nowodworski, malborski, człuchowski, bytowski, lęborski i sztumski, najniższa natomiast cechowała Trójmiasto i powiat kartuski. Dysproporcje pomiędzy powiatami zmniejszyły się (najwyższa stopa bezrobocia rejestrowanego wyniosła 11,5% w powiecie nowodworskim, najniższa zaś w Sopocie – 1,4%). W powiatach o najniższym poziomie bezrobocia dynamika spadku tego wskaźnika była słabsza, natomiast powiaty o relatywnie wysokiej stopie bezrobocia notowały stosunkowo dużą dynamikę jej spadku.

Aktywność zawodowa mieszkańców regionu w ostatnich latach była coraz wyższa i należała do najwyższych w kraju. W IV kwartale^[4] 2019 r. współczynnik aktywności zawodowej wyniósł 58,8% i uplasował województwo na 2. miejscu (za Mazowszem). Liczba pracujących mieszkańców wyniosła 1 039 tys. osób (6,3% krajowej populacji pracujących, 7. miejsce). Rosnąca liczba pracujących wpłynęła na coraz wyższy wskaźnik zatrudnienia, który wyniósł 57,6%, natomiast w grupie wieku 20-64 lata – 76,5%. W 2018 r. wskaźnik zatrudnienia w grupie 20-64 lata (73,6%) drugi rok z rzędu był wyższy od średniej unijnej (73,1%) i jednocześnie był jednym z najwyższych w kraju. Wskaźnik ten był wyższy wśród mężczyzn niż wśród kobiet, a dysproporcje między nimi pogłębiają się.

Struktura pracujących w województwie od lat różni się od średniej w kraju. Największe różnice występują w przypadku rolnictwa oraz usług. W IV kwartale 2019 r. w pomorskim rolnictwie^[5] pracowało 5,3% ogółu pracujących (55 tys. osób), podczas gdy w usługach 62,3% (647 tys.). W Polsce odsetki te wyniosły odpowiednio 9,1% i 58,2%. Udział pracujących w przemyśle i budownictwie kształtował się na poziomie zbliżonym do średniego w kraju i wynosił 32,1% (w Polsce – 32,0%).

Zróżnicowana jest też struktura pracujących w podregionach. Specjalizacją podregionu starogardzkiego jest przemysł i budownictwo, w podregionie chojnickim notowany jest najwyższy odsetek pracujących w rolnictwie, a podregion trójmiejski cechuje najwyższy w regionie odsetek pracujących w usługach.

Dobra sytuacja na rynku pracy w 2019 r. powodowała, że pracodawcy zmagali się z wciąż rosnącym deficytem kadrowym. Odpowiedzią na braki kadrowe stało się zatrudnianie cudzoziemców w szczególności w branżach: transportowo-spedycyjnej, budowlanej, przetwórczej, handlu i gastronomii oraz opiece zdrowotnej[6].

Pomorska gospodarka od lat plasowała się na 7. pozycji pod względem wielkości PKB. Wg wstępnych danych GUS, w 2018 r. regionalny PKB zwiększył się do 124,6 mld zł, tj. o 7,4% względem roku poprzedniego (co było 3. wynikiem w Polsce) i stanowił 5,9% krajowego produktu. Przyrost PKB był o 1,1 p.p. wyższy od średniego w kraju. PKB przypadający na 1 mieszkańca plasował region na 5. miejscu w Polsce. Osiągnięta w 2018 r. wartość 53,5 tys. zł była o 7,0% wyższa niż rok wcześniej i stanowiła 97,2% średniej krajowej.

Utrzymują się duże dysproporcje w przestrzennym zróżnicowaniu PKB. Niezmiennie, niemal połowę regionalnego PKB wytwarzał podregion trójmiejski (48,5%)^[7], w którym notowany był najwyższy poziom PKB per capita (75 206 zł, tj. 150,4% średniej regionu). Najmniejszy wkład w regionalny PKB (6,5%) wniósł podregion chojnicki, notując jednocześnie najniższą wartość w przeliczeniu na mieszkańca (33 413 zł, tj. 66,8% średniej wojewódzkiej).

W ostatnich latach systematycznie zmniejszał się dystans dzielący województwo od średniego poziomu rozwoju w UE mierzonego PKB per capita wyrażonego w parytecie siły nabywczej (PPS). W 2018 r. stanowił on 68% średniej UE, wobec 67% w 2017 r. Polska osiągnęła 70% średniej UE[8].

Podobnie jak w latach poprzednich, Pomorskie w 2018 r. zajmowało 7. lokatę w Polsce pod względem wartości dodanej brutto. Wg szacunków GUS, w 2018 r. wyniosła ona 109,0 mld zł (5,9% wartości krajowej) i w stosunku do roku poprzedniego wzrosła o 7,0%, co było trzecim największym przyrostem wśród województw. W wytwarzaniu WDB dominowały usługi (62,8% w 2017 r. – 5. miejsce w kraju). Wewnątrzregionalne zróżnicowanie WDB jest analogiczne jak w przypadku PKB. Pod względem wydajności pracy^[9] region od lat plasował się w czołówce krajowej – 4. lokata (120,2 tys. zł w 2017 r.). 

Mieszkańcy województwa należą do jednych z bardziej przedsiębiorczych w Polsce. Na koniec 2019 r. w systemie REGON zarejestrowanych było 307,3 tys. podmiotów gospodarki narodowej, tj. o 10,7 tys. podmiotów więcej niż w 2018 r. Pod względem liczby podmiotów wpisanych do rejestru REGON na 10 tys. ludności region utrzymywał 4. lokatę w Polsce (1 271 podmiotów w 2018 r.). Najwyższa przedsiębiorczość cechuje Trójmiasto, które skupiało 42,3% podmiotów.

Liczba podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego przypadająca na 10 tys. mieszkańców, jak i wartość zainwestowanego kapitału zagranicznego plasowały województwo na 7. pozycji w Polsce. W zakresie struktury inwestycji zagranicznych w regionie, najwięcej z nich pochodzi z Niemiec, Luksemburga i Holandii. Większość inwestycji jest ulokowana w Trójmieście i okolicy.

W ostatnich latach Pomorskie plasowało się w czołówce województw o dużym potencjale innowacyjnym. W 2019 r. zajęło 4. miejsce w rankingu innowacyjności polskich regionów[10], za województwami: mazowieckim, małopolskim i dolnośląskim. Pomorski sektor usług jest jednym z najbardziej innowacyjnych w Polsce. O wysokiej pozycji w rankingu decydują stosunkowo duże nakłady finansowe na badania i rozwój.

Stosunek nakładów na B+R do PKB w 2018 r.[11] wynosił 1,4% (wzrósł z 1,08% w 2017 r.) i uplasował region na 3. pozycji w kraju, podobnie jak poziom nakładów sektora przedsiębiorstw w relacji do PKB, który wzrósł z 0,76% do 1,07%. Wysoki był również udział nakładów sektora przedsiębiorstw na działalność B+R w nakładach na B+R ogółem – 76,4% w 2018 r. (2. miejsce w kraju). Pracujący w B+R w Pomorskiem stanowili 1,15% mieszkańców aktywnych zawodowo oraz 1,17% pracujących ogółem, co plasowało region na 4. miejscu w kraju.

W 2018 r. województwo cechował wysoki, drugi po Mazowszu, udział przedsiębiorstw innowacyjnych (25,6%), a pod względem udziału sprzedaży wyrobów nowych lub istotnie ulepszonych w sprzedaży ogółem w przemyśle region plasował się na 4. miejscu w kraju.

Rośnie liczba miejsc opieki nad dziećmi do lat 3. W 2018 r. w regionie funkcjonowały 272 żłobki, oddziały żłobkowe i kluby dziecięce, które oferowały łącznie 7,7 tys. miejsc, tj. o 30% więcej niż rok wcześniej. Najwięcej miejsc skoncentrowanych jest na terenie Gdańska, Gdyni, powiatu wejherowskiego, kartuskiego i gdańskiego. Dotychczasowe pozytywne trendy dotyczyły zarówno miast, jak i obszarów wiejskich. Mimo to, wskaźnik użłobkowienia w 2018 r. był nadal niższy niż przeciętny w Polsce – liczba dzieci w żłobkach i klubach dziecięcych na 1000 dzieci do lat 3 osiągnęła wartość 84, przy 105 dla Polski.

W ostatnich latach w regionie przybywało placówek wychowania przedszkolnego i miejsc, którymi one dysponują, co jest związane m.in. ze wsparciem działań związanych z upowszechnieniem edukacji przedszkolnej, w tym współfinansowanych ze środków UE. Liczba miejsc opieki nad dziećmi powyżej 3. roku życia rosła szybciej niż przeciętnie w kraju. W 2018 r. funkcjonowało 1 469 placówek wychowania przedszkolnego (tj. o 44 więcej niż rok wcześniej) oferujących 75,9 tys. miejsc (wzrost o 3,4 tys. w porównaniu do poprzedniego roku). Jednak, pomimo następującej poprawy, odsetek dzieci w wieku 3-6 lat objętych wychowaniem przedszkolnym wynoszący 86,5% był nadal jednym z najniższych w kraju, a dostęp do edukacji przedszkolnej cechował się znacznym zróżnicowaniem przestrzennym.

Wyniki egzaminów zewnętrznych w Pomorskiem nadal są nieco niższe niż średnie w kraju. W  2019 r. w zakresie egzaminu ósmoklasisty średni wynik z języka polskiego wyniósł 62% (w kraju – 63%), a z matematyki 44% (Polska – 45%). Podobnie w przypadku egzaminu gimnazjalnego – średni wynik z języka polskiego wyniósł 62% (w kraju – 63%), a z matematyki – 42% (Polska – 43%). Zdawalność egzaminów maturalnych była również niższa niż średnio w kraju i wyniosła 86%[12] (wobec 87,5% w Polsce).

Utrzymuje się polaryzacja wyników ze względu na lokalizację szkoły – w przypadku egzaminu ósmoklasisty różnica między szkołami wiejskimi a miastami powyżej 100 tys. mieszkańców wyniosła 8 p.p. w przypadku języka polskiego oraz 14 p.p. w przypadku matematyki. Z kolei w przypadku egzaminu gimnazjalnego różnice te wyniosły odpowiednio 9 p.p. i 13 p.p.

Wsparcie kształcenia ogólnego w pomorskich szkołach podejmowane jest m.in. poprzez działania realizowane przez wojewódzkie placówki doskonalenia nauczycieli i biblioteki pedagogiczne, które zainicjowały powstanie oraz moderują 82 przedmiotowe i problemowe sieci współpracy dla nauczycieli i dyrektorów szkół. Jednocześnie intensywnie rozwijają się działania służące ukierunkowanemu wsparciu dzieci i młodzieży szczególnie uzdolnionej m.in. poprzez realizację Programu wspierania edukacji uzdolnionych dzieci i młodzieży – mieszkańców województwa pomorskiego (wsparcie stypendialne) oraz poprzez przedsięwzięcie strategiczne Zdolni z Pomorza realizowane przez Samorząd Województwa Pomorskiego w partnerstwie z samorządami powiatowymi i szkołami wyższymi (diagnoza i wszechstronne wsparcie uzdolnień).

 

W 2018 r., w porównaniu do roku poprzedniego, zmalał współczynnik skolaryzacji brutto[13] dotyczący zasadniczych szkół zawodowych i branżowych szkół I stopnia (z 17,64% do 17,42%, wobec 14,31% w kraju). Współczynnik liczony dla szkół zawodowych (bez zasadniczych zawodowych, branżowych szkół I stopnia i szkół specjalnych przysposabiających do pracy) i ogólnozawodowych wzrósł w tym okresie z 43,57% do 44,71% (w kraju – 47,31%).

W 2018 r. uczniowie I klas branżowych szkół I stopnia stanowili 18,1% ogółu uczniów klas I szkół ponadpodstawowych (w Polsce – 13,8%). W przypadku techników i liceów ogólnokształcących było to z kolei odpowiednio 39,2% i 42,7% (średnia dla kraju – 41,2% i 45,0%). Uczniowie branżowych szkół I stopnia w roku szkolnym 2018/2019 stanowili największą grupę uczniów I klas szkół ponadpodstawowych w powiecie kartuskim, kwidzyńskim i bytowskim. W przypadku techników wyróżniał się powiat słupski, a w przypadku liceów ogólnokształcących – Trójmiasto.

Wskutek działań podjętych przez Samorząd Województwa Pomorskiego[14] (we współpracy z organami prowadzącymi, instytucjami reprezentującymi pracodawców oraz instytucjami rynku pracy), zmienia się profil kształcenia zawodowego w regionie. Jest on lepiej dostosowany do zmieniającej się sytuacji społeczno-gospodarczej oraz potrzeb branż kluczowych dla rozwoju województwa. Jednak w dalszym ciągu istnieje konieczność systemowego wsparcia współpracy szkół zawodowych z pracodawcami i instytucjami rynku pracy.

Rośnie zainteresowanie mieszkańców kształceniem ustawicznym. Świadczy o tym wzrost udziału osób w wieku 25-64 lata uczestniczących w kształceniu lub szkoleniu, który w 2018 r. wyniósł 7,0% (wobec 5,3% w 2017 r.) i był wyższy niż średni w kraju (5,7%). Był to jednocześnie 2. wynik wśród polskich regionów (wyżej plasowało się tylko województwo mazowieckie), ale znacznie odbiegający od średniej dla krajów Unii Europejskiej (11,1%).

W roku akademickim 2018/2019 w województwie działało 26 uczelni, na których studiowało 83,5 tys. studentów, tj. 6,8% ich krajowej populacji. Na 10 tys. mieszkańców regionu przypadało 358 studentów, natomiast na 10 tys. mieszkańców w grupie wiekowej 19-24 lata – 5472 studentów, co w obydwu przypadkach było 4. wynikiem w kraju.  Liczba studentów systematycznie spada – w 2018 r. było ich o 3,2% mniej niż rok wcześniej. Sukcesywnie rosła natomiast liczba cudzoziemców, którzy studiują na pomorskich uczelniach. W 2018 r. stanowili oni 4,6% ogólnej liczby studentów, podczas gdy rok wcześniej – 4,1%. Był to jednak nadal wynik niższy od średniej krajowej (6,3%).

  

Mieszkańcy województwa pomorskiego swoją sytuację materialną oceniają lepiej niż osoby z innych regionów Polski, chociaż dystans do średniego poziomu zadowolenia w kraju w ostatnich latach maleje. Mimo, że co roku systematyczne rósł odsetek gospodarstw domowych oceniających swoją sytuację materialną jako dobrą lub raczej dobrą, to jednak w 2018 r. udział zadowolonych mieszkańców był rekordowo wysoki i w porównaniu z rokiem poprzednim wzrósł o prawie 7 p.p. (w 2018 r. – 46,0%, podczas gdy 3 lata wcześniej 32,7%). Wskaźniki te na przestrzeni ostatnich lat były w Pomorskim zawsze nieco wyższe od średnich krajowych, tym niemniej region utrzymywał się pod tym względem dopiero na 6. pozycji w kraju, a w 2018 r. spadł nawet na pozycję 7.

Malejący dystans do poziomu oceny sytuacji materialnej Pomorzan do średniej krajowej ma też swoje odzwierciedlenie w liczbie gospodarstw domowych, które źle lub raczej źle oceniają swoją sytuację materialną. Po 2015 r. mimo, że spadał odsetek niezadowolonych gospodarstw domowych ze swojej sytuacji materialnej, to jednak był w każdym roku wyższy niż średni w kraju (w 2018 r. wynosił 8,7%, podczas gdy w kraju 8,1%).

W aspekcie dochodów, sytuację materialną pomorskich gospodarstw domowych na tle kraju można ocenić jako stosunkowo dobrą. Od lat Pomorskie utrzymuje się w czołówce województw pod względem przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego per capita. Do 2015 r. region zajmował 3. miejsce w ogólnokrajowym rankingu i tylko w 2015 r. spadł pod tym względem na 6. pozycję (nie osiągając nawet średniej krajowej). Od 2016 r. znów wrócił na 3. pozycję w kraju, a w 2018 r. nieco spadł na 4. pozycję. Stosunek regionu wobec średniego w kraju przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego per capita maleje. W 2018 r. dochód w regionie stanowił 102,6% średniej krajowej i mimo, że wskaźnik ten był niższy niż rok wcześniej (wynosił 103,2% średniej) i znacznie niższy niż w 2016 r. (105,8%), nadal utrzymywał region na 4. wysokiej pozycji w kraju (po Mazowszu, Śląsku i Dolnym Śląsku). Analogicznie kształtował się dochód do dyspozycji^[15] – w 2018 r. region zajmował 4. pozycję w kraju. W porównaniu do lat ubiegłych maleje coroczne tempo wzrostu dochodów. W 2018 r. w relacji do roku 2015 dochody na Pomorzu rosły jednak szybciej niż średnio w kraju, zarówno w przypadku dochodu rozporządzalnego (o 25,8%, przy 22,2% wzroście w kraju), jak również w zakresie dochodu do dyspozycji (o 25,6%, przy 22,8% w kraju).

W 2018 r. w województwie pomorskim, podobnie jak w całym kraju, odnotowano dalszy pozytywny trend spadku problemu ubóstwa. Choć nadal rozwarstwienie społeczne jest widoczne, to jednak szybki rozwój gospodarki, wzrost poziomu dochodów, dodatkowe świadczenia socjalne, a przede wszystkim rekordowo niski poziom bezrobocia wpłynęły zarówno na podwyższenie subiektywnej oceny sytuacji materialnej gospodarstw domowych, jak też na znaczne obniżenie wskaźników ubóstwa. Wskaźnik granicy ubóstwa skrajnego (minimum egzystencji) wynoszący 2,0% w 2018 r. był jednym z najniższych w Polsce (niższy był tylko w województwie zachodniopomorskim), a spadek jego wartości w stosunku do roku poprzedniego był najwyższy w kraju. Wskaźnik zagrożenia ubóstwem relatywnym (8,3%) uplasował Pomorskie na 1. miejscu wśród regionów o najlepszej sytuacji, zaś wskaźnik „ustawowej” granicy ubóstwa (6,4%) był trzeci wśród najniższych.

Malała także liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej. W 2018 r. było ich 80,1 tys. wobec 88 tys. rok wcześniej. Na 10 tys. mieszkańców przypadały 344 osoby, którym przyznano świadczenia, co było 9. wynikiem wśród województw. 

 

W 2018 r., w porównaniu do roku poprzedniego, wzrosła liczba podmiotów ekonomii społecznej. W regionie funkcjonowały 22 centra integracji społecznej (o 1 więcej niż rok wcześniej), 12 klubów integracji społecznej, 2 zakłady aktywności zawodowej, 64 spółdzielnie socjalne (o 2 więcej niż rok wcześniej) oraz 8420 organizacji pozarządowych (o 350 więcej niż w 2017 r.), z których około 10% prowadziło działalność gospodarczą.  

W 2018 r. funkcjonowały trzy Ośrodki Wsparcia Ekonomii Społecznej (OWES) obejmujące swoim zasięgiem subregiony słupski, południowy i metropolitalny. Według danych OWES na terenie województwa pomorskiego funkcjonowało 28 przedsiębiorstw społecznych (21 spółdzielni socjalnych, 5 fundacji, 1 stowarzyszenie, 1 spółka non profit)[16]. Od 1 kwietnia 2019 r. funkcjonowanie rozpoczął czwarty OWES na obszarze subregionu nadwiślańskiego.

Samorząd Województwa Pomorskiego, kreując politykę społeczną, od lat wspiera samorządy lokalne oraz organizacje pozarządowe w powoływaniu i wzmacnianiu podmiotów ekonomii społecznej. Ich różnorodność oraz lokalizacja determinuje konieczność permanentnego budowania sieci współpracy i zacieśniania relacji pomiędzy nimi celem zwiększania zatrudnialności i ograniczania liczby osób zagrożonych wykluczeniem społecznym[17].

Systematycznie spada liczba dzieci przebywających w pieczy zastępczej – w 2018 r. było to 4 937 osób, tj. o 36 osób mniej niż rok wcześniej. Jednocześnie maleje odsetek dzieci umieszczanych w pieczy instytucjonalnej – 19,5% wszystkich dzieci w pieczy zastępczej w województwie, na rzecz pieczy rodzinnej – 80,5%. W analizowanym roku w regionie funkcjonowało 2 275 rodzin zastępczych (tj. o 51 mniej niż rok wcześniej).

W 2018 r. w województwie 2 355 rodzin przeżywających trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych korzystało ze wsparcia 242 asystentów rodzin. W funkcjonujących 73 placówkach wsparcia dziennego, czyli różnego rodzaju świetlicach dla dzieci i młodzieży były łącznie 1 872 miejsca. Przeciętna liczba dzieci, które uczestniczyły w tej formie wsparcia w ciągu całego roku wyniosła 1 522[18].

Łączna długość dróg ekspresowych i autostrad w województwie pomorskim w 2018 r. wynosiła 169 km (o 31 km więcej niż rok wcześniej). Gęstość dróg ekspresowych i autostrad jest niższa niż przeciętnie w Polsce – w 2018 r. – 9,2 km na 1000 km² (średnia dla kraju – 11,9 km) i uplasowała region na 11. pozycji. Ponadprzeciętnie rozwinięta jest natomiast sieć dróg wojewódzkich. Ich długość sięgnęła 1,8 tys. km, przekładając się na średnią gęstość rzędu 10 km na 100 km² (5. miejsce w kraju).

Realizacja inwestycji w obszarze infrastruktury drogowej przyczyniła się do sukcesywnej poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego mierzonego liczbą ofiar śmiertelnych na 100 tys. osób (6,3 – 3. najniższa wartość wśród województw[19]). Mimo to, w 2018 r. województwo zajmowało 2. pozycję w kraju pod względem liczby wypadków drogowych w przeliczeniu na 100 tys. mieszkańców, choć liczba ta spadła w porównaniu z rokiem poprzednim do 107,3 (ze 112,2).

Skala prac remontowych w regionie nie równoważy jednak pogarszającego się stanu technicznego nawierzchni dróg. Na koniec 2018 r. w stanie dobrym znajdowało się 72,7% dróg krajowych (wobec 72,8% rok wcześniej), a odsetek dróg wojewódzkich o dobrym i zadowalającym stanie technicznym wyniósł 43%. Odczuwalnym problemem związanym z rozwojem sieci drogowej pozostaje lokalne przeciążenie układu drogowego. Dotyczy to w szczególności OM G-G-S.

Pomorskie pozytywnie wyróżnia się pod względem gęstości linii kolejowych, których w 2018 r. było prawie 1,2 tys. km, co w przeliczeniu na 100 km² – 6,5 km – uplasowało region na 6. miejscu w kraju. Stopniowo poprawia się też stan rozwoju infrastruktury kolejowej.

W ostatnich latach stale rosła liczba pasażerów przewiezionych w ramach kolejowych wojewódzkich przewozów pasażerskich – w 2019 r. przewieziono 56,4 mln osób (o ponad 3 mln osób więcej niż w 2018 r.). Problemem pozostaje wyczerpująca się przepustowość linii kolejowych w OM G-G-S. Niezadowalający jest również stan infrastruktury towarzyszącej.

Znaczącym wyzwaniem rozwojowym w obszarze infrastruktury jest poprawa dostępności transportowej zachodniej części regionu. W szczególności problemem pozostaje czas dojazdu do stolicy województwa. Więcej niż 2 godziny zajmuje dojazd do Gdańska z gmin w zachodnich częściach powiatów słupskiego, bytowskiego i chojnickiego oraz z powiatu człuchowskiego. Najdalej pod względem czasu przejazdu od Gdańska położone są gminy: Czarne, Debrzno i Rzeczenica. Najbardziej oddalonymi od Gdańska miastami powiatowymi są Człuchów, Słupsk i Chojnice z czasem przejazdu wynoszącym nieco ponad 2 godziny. Odczuwalne zmniejszenie czasu przejazdu powinno nastąpić w przypadku Słupska po zakończeniu prac prowadzonych na drodze ekspresowej S6. Możliwość bezpośredniego dojazdu do Gdańska komunikacją publiczną z obszaru województwa (poza bezpośrednią strefą metropolitalną) jest dość słaba i ogranicza się do głównych ciągów komunikacyjnych[20]. Ogółem 69% mieszkańców województwa mieszkających poza Gdańskiem ma do niego bezpośrednie połączenie[21].

Od lat odnotowuje się wzrost lotniczych przewozów pasażerskich i towarowych. W 2019 r. w Porcie Lotniczym  Gdańsk im. Lecha Wałęsy obsłużono prawie 5,4 mln osób, tj. o ok. 8% więcej pasażerów niż rok wcześniej. Gdański port był 2. w kraju (po Krakowie) lotniskiem regionalnym obsługującym największą liczbę pasażerów.

Porty morskie województwa pomorskiego mają kluczowe znaczenie dla gospodarki morskiej kraju. Ich udział w obrotach ładunkowych polskich portów morskich w 2018 r. wynosił 69,1%. W 2019 r. w porcie w Gdańsku przeładowano 45,5 mln ton ładunków, natomiast w Gdyni 20,5 mln ton, co oznaczało wzrost obrotów ładunkowych w stosunku do 2018 r. o 4,2%.

Rośną również przeładunki kontenerowe portów morskich. W 2019 r. w Gdańsku[22] przeładowano 2 073 tys. TEU (wzrost o 6% w stosunku do roku wcześniejszego), a w Gdyni 897,1 tys. TEU (od 2018 r wzrost o 12%).

W zakresie przewozów pasażerskich[23] zdecydowanie przoduje port w Gdyni, który w 2018 r. obsłużył 901,1 tys. pasażerów, podczas gdy port w Gdańsku 274,6 tys. W porównaniu z rokiem wcześniejszym, w Gdyni odnotowano wzrost o 7%, a w Gdańsku o 13%.

Udział przedsiębiorstw z dostępem do Internetu o prędkościach przynajmniej 100 Mb/s w 2019 r. kształtował się na poziomie 23,6%, co jest wynikiem minimalnie wyższym od średniej krajowej (23,5%). Ponad 80% miejscowości na terenie województwa jest w zasięgu działania sieci kablowych i bezprzewodowych.

Pomorskie zajmuje czołowe miejsce w kraju pod względem odsetka ludności korzystającej z kanalizacji sanitarnej i oczyszczalni ścieków. Z kanalizacji korzystało w 2018 r.  83,1% mieszkańców (1. miejsce w kraju), a z oczyszczali ścieków komunalnych – 82,8% (2. miejsce), przy średnich krajowych wynoszących odpowiednio: 70,8% i 74,0%. Biorąc pod uwagę rozwój sieci kanalizacyjnej, skala zróżnicowania pomiędzy miastem a wsią sięga 32,6 p.p. (dla Polski różnica ta wynosi 49,0 p.p.), zaś w przypadku odsetka mieszkańców obsługiwanych przez oczyszczalnie ścieków to 32,0 p.p. (w kraju – 51,7 p.p.).

W układzie powiatowym sytuacja jest zróżnicowana. Podczas gdy wszyscy mieszkańcy Sopotu korzystają z instalacji kanalizacyjnej, tylko nieco połowa (58,1%) mieszkańców powiatu kartuskiego korzysta z tego typu usług. W przypadku ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków, najwyższy odsetek charakteryzuje Słupsk (95,0%), a najniższy powiat kartuski (57,8%).

Pomorskie cechuje się wysokim poziomem rozwoju sieci wodociągowej, z której korzysta 96,4% mieszkańców regionu (3. lokata w kraju), w tym 98,8% mieszkańców miast oraz 92,3% mieszkańców obszarów wiejskich.

    

Województwo oferuje szerokie możliwości uczestnictwa w kulturze dzięki wykorzystaniu zarówno zasobów materialnych dziedzictwa kulturowego, jak i potencjału licznych instytucji kultury. Związane jest to m.in. z realizacją licznych inwestycji w obiekty kultury, które stanowią zarazem atrakcję turystyczną. Region od lat zajmuje 3. miejsce w Polsce pod względem liczby osób zwiedzających muzea na 10 tys. mieszkańców – w 2018 r. wyniosła ona 15,6 tys. Z kolei liczba widzów i słuchaczy odwiedzających teatry i instytucje muzyczne w 2018 r. spadła do 384 osób na 1000 mieszkańców, co uplasowało region na 5. miejscu w kraju.

Region charakteryzuje duży potencjał rozwoju usług czasu wolnego wynikający ze zróżnicowanego dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, co podnosi jego atrakcyjność. Różnorodność krajobrazowa, interesująca historia Pomorza oraz specyficzne i unikatowe zasoby dziedzictwa kulturowego to kluczowe czynniki stawiające województwo w czołówce najczęściej odwiedzanych miejsc w kraju. W ostatnich latach liczba turystów odwiedzających Pomorze stale rosła i co ważne – trend ten dotyczył również miesięcy poza sezonem letnim. W 2019 r., w porównaniu do roku poprzedniego, liczba osób korzystających z obiektów noclegowych wzrosła o 6,3%, w tym liczba korzystających z obiektów poza sezonem turystycznym – o 8,7%. W sezonie wysokim region odwiedzali głównie turyści krajowi, natomiast w niskim turyści zagraniczni, m.in. z Niemiec, Wielkiej Brytanii i Skandynawii.

Sprzyjała temu stale rozwijająca się baza turystyczna. Województwo pomorskie dysponuje jedną z największych baz noclegowych w Polsce i pod względem liczby miejsc noclegowych przypadających na 1000 ludności utrzymuje się na 2. pozycji w kraju (za województwem zachodniopomorskim). Wskaźnik ten stale rósł – do 49,8 w 2018 r. (przy średniej krajowej 20,8).

   

W Indeksie Sprawności Ochrony Zdrowia 2018[24] województwo pomorskie zajęło najwyższą lokatę spośród wszystkich województw. Na pozycję wpłynęła wysoka ocena regionu w obszarze „poprawa stanu zdrowia mieszkańców” oraz „efektywna gospodarka finansowa”.

Choroby cywilizacyjne nadal pozostają głównymi czynnikami wpływającymi na stan zdrowia Pomorzan i są najważniejszymi powodami ich zgonów. Główną przyczyną zgonów mieszkańców od lat są choroby układu krążenia – 41,9% w 2018 r. (w Polsce – 40,5%) oraz choroby nowotworowe. Odsetek zgonów z powodu chorób nowotworowych jest najwyższy wśród województw – 28,5% w 2018 r. (przy średnim dla kraju 26,4%). Pomorskie wyprzedza statystyki krajowe również pod względem zgonów z powodu cukrzycy oraz zaburzeń psychicznych i zachowania.

Bardzo słabo region wypada pod względem dostępności infrastruktury ochrony zdrowia. Liczba łóżek szpitalnych przypadających na 10 tys. mieszkańców wynosząca w 2018 r. 39,0 (przy średniej ogólnopolskiej sięgającej 47,3) po raz kolejny uplasowała województwo na ostatnim miejscu w kraju. Ponadto, zgodnie z tendencją ogólnokrajową, wartość wskaźnika w ostatnich latach pogorszyła się. Zmalała również liczba łóżek w hospicjach, zakładach opiekuńczo-leczniczych i zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych w przeliczeniu na 100 tys. ludności (71,8 w 2018 r.), która również była niższa niż średnia w kraju (94,1). W ostatnich latach poprawiły się natomiast dostępność i poziom diagnostyki medycznej w szpitalach województwa pomorskiego (np. poprzez uruchomienie Centrum Geriatrii, modernizacje oddziałów szpitalnych, wymianę aparatury diagnostycznej).

Jednym z głównych problemów pomorskiego systemu ochrony zdrowia pozostaje zróżnicowany dostęp do podmiotów leczniczych i specjalistycznych świadczeń medycznych. Najlepszy dostęp zapewniony jest w OM G-G-S, natomiast szczególnie słabą dostępność odnotowuje się na obszarach wiejskich i w małych miastach.

W 2018 r. liczba lekarzy w przeliczeniu na liczbę mieszkańców była niższa niż średnia w kraju, chociaż w ostatnich latach wykazywała tendencję wzrostową. W 2018 r. zanotowano niewielki spadek do 23,2[25] lekarzy na 10 tys. mieszkańców (w kraju – 23,3). Mimo obecności jednej z wiodących w Polsce uczelni medycznych, region niezmiennie plasuje się pod tym względem na 10. pozycji w kraju. Występują braki kadrowe lekarzy różnych specjalności, fizjoterapeutów, pielęgniarek oraz położnych. W przypadku pielęgniarek i położnych można już mówić o braku zastępowalności pokoleniowej. Na każde 10 tys. mieszkańców w 2018 r. przypadało 46,9[26] pielęgniarek i położnych, co było wynikiem wprawdzie nieco lepszym niż rok wcześniej, ale nadal plasującym region na niezmiennej od lat 15. pozycji w kraju (Polska – 56,2). Prognozy liczby zarejestrowanych i zatrudnionych pielęgniarek i położnych w latach 2016–2030 wskazują na pogłębienie tendencji spadkowych. Wskaźnik zatrudnienia pielęgniarek i położnych na 1000 mieszkańców w województwie w 2030 r. wyniesie 2,90 i będzie to najgorszy prognozowany wynik w kraju[27].

Problem stanowi również niewystarczający dostęp podmiotów leczniczych do infrastruktury sieci szerokopasmowych. Tylko niektóre szpitale posiadają kompletne systemy informatyczne z trzech podstawowych zakresów^[28], a nieliczne wykorzystują system informatyczny klasy Business Intelligence dla poprawy efektywności działania.

W 2018 r. wzrosła liczba certyfikatów jakości pozyskanych przez jednostki organizacyjne dla których podmiotem tworzącym lub właścicielem jest Województwo Pomorskie, w tym certyfikatu akredytacyjnego Ministra Zdrowia (spełnione standardy akredytacyjne Centrum Monitorowania Jakości). Certyfikatem akredytacyjnym Ministra Zdrowia na koniec 2018 r. dysponowało łącznie 86% szpitali (wzrost o 14 p.p. w stosunku do 2017 r.). W 2019 r. podmioty lecznicze Województwa Pomorskiego utrzymały się na takim samym wysokim poziomie.