Gdańsk na dawnych rycinach. Wyjątkowa wystawa w Zielonej Bramie

Historia tej bezcennej serii graficznej, będącej do dzisiaj źródłem wiedzy o dawnym Gdańsku, rozpoczęła się latem 1749 r. Podczas Jarmarku św. Dominika augsburski rytownik Matthäus Deisch, skuszony wizją zawodowych perspektyw i dostatniego życia jakie – w jego mniemaniu – oferowało portowe miasto, zdecydował się osiedlić w Gdańsku.

Niestety codzienność okazała się znacznie trudniejsza. Pięć lat później Deisch znalazł się na skraju bankructwa i zmuszony był prosić Radę Miasta o umorzenie narastającego długu i ochronę przed wierzycielami. W poszukiwaniu stałych dochodów postanowił wykonać, we współpracy z Friedrichem Lohrmannem – artystą wykształconym w Berlinie, który od 1759 r. pracował w Gdańsku – zespół graficznych widoków miasta. Aby dochody były pewne, zdecydowano się na prenumeratę, którą ogłoszono w lokalnej prasie w 1761 r.

Tak powstał jeden z najsłynniejszych portretów Gdańska – 50 akwafort ukazujących miasto w różnych ujęciach: od odległych, malowniczych panoram, poprzez miejskie systemy obronne, gwarne place i ulice po zbliżenia na poszczególne budowle. Dopełnieniem są widoki okolic, m.in. Starych Szkotów, Oliwy i twierdzy Wisłoujście.

Tęsknota do „ukochanego miasta”

Jednym z prenumeratorów graficznej serii był toruński pastor Johann Jacob Haselau, z pochodzenia gdańszczanin, który w 1763 r. przybył do Torunia i pozostał tam do śmierci. Tęsknił za Gdańskiem, w którym spędził dzieciństwo i młodość, pobierał pierwsze nauki w szkole przy kościele Mariackim i Gimnazjum Akademickim, gdzie pozostawił rodzinę i grono bliskich mu przyjaciół. Graficzna seria Deischa pozwoliła pastorowi powracać, jak sam wspominał w swoich notatkach, do „ukochanego miasta”, którego konieczność opuszczenia nie obyła się „bez wylewania częstych łez”.

Pastor Haselau był jedną z najbardziej znanych postaci w toruńskim środowisku intelektualnym XVIII w. – bibliofil, wykształcony humanista, zgromadził za życia imponującą kolekcję map, rysunków i rycin przedstawiających widoki europejskich miast. Swój zbiór polecił połączyć w atlas, złożony obecnie z czterech tomów znajdujących się w Archiwum Państwowym w Toruniu. Właśnie jeden z tych albumów, zawierający gdańskie dokumenty ikonograficzne i kartograficzne, w tym serię rycin Deischa, zostanie zaprezentowany na wystawie.

– Sama seria rycin i ich rysunkowe pierwowzory, które zostaną pokazane na ekspozycji, pochodzą z kolekcji Muzeum Narodowego w Gdańsku – informuje Alicja Andrzejewska-Zając, kuratorka wystawy. – Sposób ich prezentacji, wzbogacony licznymi komentarzami i cytatami, pozwoli zagłębić się w świat XVIII-wiecznej metropolii, poznać miejsca i zakątki dziś już nieistniejące, dostrzec koloryt i codzienność ówczesnych ulic, poczuć klimat miasta, które na zawsze pozostało w sercu pastora Haselaua.

.

Powrót do domu. Gdańsk w rycinach z kolekcji pastora Johanna Haselaua

wystawa czynna: do 3 lipca 2022 r.
Muzeum Narodowe w Gdańsku / Oddział Zielona Brama
Długi Targ 24, Gdańsk