Artysta, który „myślał w kamieniu”? Gdańska edycja wystawy poświęconej Augustowi Zamoyskiemu

Wystawa dzieli się na kilka rozdziałów, które opowiadają o kolejnych etapach życia i twórczości Augusta Zamoyskiego (1893-1970), a przede wszystkim o jego pasjach, podróżach, talentach, upodobaniach i niezwykłym umiłowaniu życia. Wyłania się z nich sylwetka niekonwencjonalnego człowieka o wielorakich talentach i przymiotach: arystokraty, twórcy, melomana, teoretyka sztuki, obieżyświata, zapalonego sportowca, poligloty, nauczyciela, przyjaciela słynnych artystów i pisarzy oraz – przede wszystkim – jednego z najznakomitszych polskich rzeźbiarzy XX w.

Etapy życia i twórczości artysty

Pierwszy etap drogi twórczej nosi tytuł „Jabłoń (1893-1914)”. Przedstawia czas spędzony przez Zamoyskiego w należącym do jego arystokratycznej rodziny majątku na Lubelszczyźnie. Już wówczas podejmował pierwsze próby rzeźbiarskie. W ramach kolejnego, „Spotkanie z Ritą (1914-1918)”, śledzimy jego losy podczas I wojny światowej, gdy trafił do obozu jenieckiego i szpitala w Berlinie. Tutaj, podczas występu, spotkał słynną włoską tancerkę – Ritę Sacchetto, która została jego żoną, muzą i modelką. To Rita przyśpieszyła jego decyzję, aby skupić się przede wszystkim na rzeźbiarstwie. Niebawem dołączył do awangardowej, ekspresjonistycznej grupy Bunt działającej w Poznaniu. W dziale „Zakopane (1918-1924)” pokazano twórczość z okresu spędzonego w stolicy Tatr, kiedy związał się z krakowską grupą ekspresjonistów polskich, późniejszych formistów. Jego formistyczne rzeźby z tego czasu niemal nie zachowały się, postanowił je bowiem zniszczyć – w dramatyczny sposób żegnając się z tym rozdziałem w swojej twórczości.

Następny etap został nazwany „Nowy Jork-Paryż (1921-1924)”. Pobyt Zamoyskiego w Nowym Jorku trwał około roku, rzeźbił tam przede wszystkim popiersia (między innymi aktorki filmowej Marion Davies). W 1924 r. zamieszkał w Paryżu. Tu zaprzyjaźnił się z artystycznym środowiskiem École de Paris i wystawiał swoje rzeźby na paryskich salonach. W 1927 r. poznał śpiewaczkę Annę Marię (Manetę) Radwan – tym samym zwiedzający przechodzą do sekcji „Podróże z Matą (1927-1935)”. To druga kobieta, którą namiętnie rzeźbił i fotografował. Była nie tylko jego ukochaną i towarzyszką podróży, lecz przede wszystkim muzą.

„Powrót do porządku – pracownia (1925-1939)” przedstawia okres, kiedy rzeźbiarska aktywność Zamoyskiego zmierzała już w kierunku reinterpretacji klasycyzmu. Z kolei „Powrót do porządku – Brazylia” to historia piętnastu lat, które od 1940 r. (po kapitulacji Francji) Zamoyski spędził właśnie w Ameryce Południowej. Był to dla niego okres zupełnie nowych doświadczeń. W Rio de Janeiro założył Wolną Szkołę Rzeźbiarską, działającą przy Akademii Sztuk Pięknych. W ostatniej sekcji, „W stronę sacrum (1945-1970)”, można zobaczyć, jak w jego twórczości zaczęła dominować tematyka religijna. Osiadł wówczas ponownie we Francji, w Saint-Clar-de Rivière koło Tuluzy, gdzie mieszkał do śmierci.

August Zamoyski w pracowni przy Avenue de Maine w Paryżu (1927-1928, autor nieznany). Fot. ze zbiorów Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie

Obok 86 rzeźb Zamoyskiego, pochodzących z wszystkich wspomnianych wcześniej okresów jego twórczości na ekspozycji zaprezentowano ogromną spuściznę archiwalną artysty, zawierającą fotografie, unikatowe filmy, notatki, korespondencję czy szkicowniki. Całość uzupełniają prace artystów, których spotkał na swojej drodze, takich jak Stanisław Ignacy Witkiewicz czy Rafał Malczewski, a także wykonane przez studentów warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych rzeźby nawiązujące do zaginionych prac formistycznych Zamoyskiego, stanowiące swoisty hołd młodych artystów.

.

August Zamoyski. Myśleć w kamieniu

wystawa czynna: do 28 sierpnia 2022 r.
Muzeum Narodowe w Gdańsku / Oddział Sztuki Nowoczesnej (Pałac Opatów)
ul. Cystersów 18, Gdańsk-Oliwa

Impulsem do stworzenia wystawy i jej kolejnych odsłon (wcześniej w: 2019 r. w Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie i w 2020 r. w Muzeum Narodowym w Poznaniu) była 50. rocznica śmierci artysty oraz fakt zakupu dużej kolekcji rzeźb Zamoyskiego do zbiorów publicznych. W 2019 r. zakupiono dorobek artystyczny Zamoyskiego do tej pory prezentowany w Musée Auguste Zamoyski w Prieuré des Granges koło Sylvanés we Francji.

Gdańska edycja wystawy „August Zamoyski. Myśleć w kamieniu” jest współorganizowana przez Muzeum Narodowe w Gdańsku i Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie we współpracy z Muzeum Narodowym w Warszawie w ramach Projektu Zamoyski 2017-2021.