Stanowisko Wojewódzkiej Rady Dialogu Społecznego w Gdańsku z dnia 25 października 2018 r. w sprawie przekształceń w obszarze pieczy zastępczej

Stanowisko Wojewódzkiej Rady Dialogu Społecznego w Gdańsku
z dnia 25 października 2018 r. w sprawie przekształceń w obszarze pieczy zastępczej

Od wejścia w życie ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej tj. od 1 stycznia 2012 r. etapowo wdrażany jest w Polsce proces przekształceń w obszarze pieczy zastępczej, zmierzający do oparcia systemu przede wszystkim na rodzinnych formach pieczy zastępczej i ograniczeniu roli placówek opiekuńczo-wychowawczych.

Jest to zadanie własne powiatu.

W ocenie Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, system przekształceń w całym kraju mimo zadowalającego kierunku i tendencji, nie przebiega wystarczająco dynamicznie szczególnie w obszarze deinstytucjonalizacji. Oznacza to ciągle niewystarczającą liczbę podmiotów rodzinnej pieczy zastępczej i występowanie przypadków umieszczania w pieczy zastępczej o charakterze instytucjonalnym dzieci poniżej 7 roku życia, które powinny trafiać do rodzinnej pieczy zastępczej. Ponadto w procesie zmian, kwestią istotną jest zagadnienie efektywnego wsparcia rodziny, tak aby do pieczy zastępczej trafiało dużo mniej dzieci niż to jest obecnie, a te które musiały zostać, z uwagi na problemy opiekuńczo-wychowawcze oddzielone od rodziny, mogły jak najszybciej do niej powrócić.

System pieczy zastępczej w województwie pomorskim oparty jest w większości na rodzinnych formach pieczy. W pierwszej połowie 2018 r. w województwie pomorskim było 2390 rodzin zastępczych i rodzinnych domów dziecka oraz 73 placówki opiekuńczo- wychowawcze, w tym 9 placówek typu rodzinnego. Od 2012 roku odnotowywany jest spadek liczby dzieci umieszczonych w pieczy zastępczej. W 2012 r. w pieczy zastępczej przebywało łącznie 5745 dzieci,  w tym 1329 w instytucjonalnej pieczy zastępczej i 4416 dzieci w rodzinnej pieczy zastępczej. Na koniec pierwszego półrocza 2018 r. w pieczy zastępczej umieszczonych było 5020 dzieci, z czego 1008 w instytucjonalnej pieczy zastępczej i 4012 w rodzinnej pieczy zastępczej.

W systemie pieczy zastępczej województwa pomorskiego istnieje potrzeba funkcjonowania zarówno rodzinnej jak i instytucjonalnej pieczy zastępczej, ponieważ nie wszystkie dzieci umieszczane w pieczy zastępczej kwalifikują się do rodzinnej pieczy zastępczej.

Trudności w funkcjonowaniu pieczy zastępczej w województwie pomorskim:

• spadek liczby rodzin zastępczych,
• brak kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej,
• mała liczba rodzin zastępczych zawodowych specjalistycznych przy narastających specjalistycznych potrzebach dzieci umieszczanych w pieczy zastępczej,
• wzrost liczby rozwiązywanych rodzin zastępczych z powodu przejawianych przez dzieci trudnościami w wieku dorastania – dzieci z rozwiązanych rodzin zastępczych trafiają do placówek opiekuńczo-wychowawczych,
• rotacja kadry zapewniającej opiekę i wychowanie w placówkach opiekuńczo-wychowawczych, spowodowana między innymi nieadekwatnym do wykonywanych zadań i ponoszonej odpowiedzialności, wynagrodzeniem,
• brak chętnych do pracy na stanowisku wychowawcy,
• brak placówek opiekuńczo-wychowawczych typu specjalistyczno-terapeutycznego,
• ograniczony dostęp do specjalistycznej opieki psychiatrycznej i terapii psychologicznej dla dzieci finansowanej w ramach NFZ.

Obecnie najpilniejszą kwestią w obszarze pieczy zastępczej jest zakończenie procesu standaryzacji placówek opiekuńczo-wychowawczych w zakresie liczby dzieci. Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej wprowadziła standard 14 dzieci w placówce opiekuńczo-wychowawczej, wyznaczając datę graniczną osiągnięcia tego standardu na dzień 1 stycznia 2021 r. W ośmiu powiatach nadal funkcjonuje łącznie 10 placówek posiadających więcej niż 14 dzieci. Problemem w osiąganiu standardu liczby dzieci jest brak środków finansowych na ten cel w zasobach powiatów, brak zapewnienia środków na ten cel w Regionalnym Programie Operacyjnym Województwa Pomorskiego oraz brak możliwości dofinansowania tego zadania ze środków rezerwy celowej budżetu państwa.

Pomimo podejmowanych przez Wojewodę Pomorskiego działań, standaryzacja placówek opiekuńczo-wychowawczych nie przebiega na zadowalającym poziomie. Obecnie w trzech powiatach trwają budowy domów na potrzeby placówek opiekuńczo-wychowawczych spełniających standard liczby dzieci do 14, finansowane są ze środków własnych powiatów.
W jednym powiecie w roku 2018 rozpocznie się remont placówki w celu dostosowania jej do standardu, współfinansowany ze środków unijnych spoza obszaru usług społecznych. W trzech powiatach planowane są budowy nowych domów z przeznaczaniem na placówki opiekuńczo-wychowawcze lub wynajem domów. W jednym powiecie dotychczas nie podjęto żadnych działań w tym kierunku, wciąż rozważana jest możliwość pozostawienia placówek w dotychczasowej lokalizacji z opcją wydzielenia odrębnych pomieszczeń dla 14 dzieci, co nie spełnia warunku określonego w art. 106 ust. 2 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, zgodnie z którym w budynku może mieścić się tylko jedna placówka opiekuńczo-wychowawcza.

WRDS po dokonaniu analizy funkcjonowania pieczy zastępczej w województwie pomorskim, stoi na stanowisku, że dla prawidłowego funkcjonowania systemu pieczy zastępczej i dokończenia procesu standaryzacji placówek opiekuńczo-wychowawczych zasadne jest:

1. uruchomienie możliwości dofinansowania tego procesu ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego, gdyż działania polegające na zmniejszaniu liczby dzieci w placówkach opiekuńczo-wychowawczych i tworzenia w nich warunków zbliżonych do domowych, wpisują się w proces deinstytucjonalizacji,
2. wystąpienie do Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie uruchomienia środków z rezerwy celowej na zapewnienie standardu liczby dzieci w placówkach opiekuńczo-wychowawczych i tym samym umożliwienie zakończenia procesu standaryzacji placówek w województwie.
3. Przekazanie stanowiska do samorządów powiatowych, w celu omówienia sytuacji dzieci w pieczy zastępczej we wszystkich powiatach województwa na Konwencie Starostów.