Krajowa Lista Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego została w kwietniu poszerzona o nowe zapisy. Wśród nich znalazły się pokłony feretronów wykonywane podczas pielgrzymek na Kalwarię Wejherowską. Ten widowiskowy zwyczaj jest praktykowany przez kaszubskich pielgrzymów od wieków. Okazja, by go doświadczyć będzie już w najbliższą niedzielę.
Pośród innych zwyczajów z Pomorza wpisanych na Listę Krajową Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego są: hafciarstwo kaszubskie, Kaszubska Gwiôzdka, carillonowa muzyka w Gdańsku i tradycyjne szkutnictwo Pucka.
Dotknięci przez obraz
Potrzebny jest feretron i czworo sprawnych obraźników. Najczęściej młodych mężczyzn, ale lżejsze obrazy sprawnie wprawiają w ruch również grupy dziewczęce. Orkiestra dęta gra tusz lub intradę, charakterystyczny sygnał o uroczystym charakterze. W kilkanaście sekund obraz wykonuje ewolucję w powietrzu, jakby ożywał. Krzyż, koło, tył-przód. To podstawowe figury, którym przypisywane jest znaczenie błogosławieństwa. Jeśli wszystkie ruchy zostały wykonane prawidłowo, obraźników napełnia poczucie dumy. Ale trzeba uważać, bo jeśli ktoś się pomyli to może nabić sobie porządnego guza. Najcięższe feretrony ważą ponad 100 kg. Zwyczaj praktykowany jest od co najmniej półtora wieku.
Feretron to pochodzące z greki słowo oznaczające przenośny obraz lub figurę, niesiony w procesji na drążkach, zazwyczaj przez cztery osoby. Nie wiadomo do końca, kiedy pokłony feretronów stały się nieodłączną częścią pielgrzymek na Kalwarię Wejherowską. Niektórzy dopatrują się w tym zwyczaju reliktu bliżej nieznanych, przedchrześcijańskich obrzędów. Bardziej prawdopodobne wydaje się jednak, że to zjawisko nowożytne, które powstało z połączenia pobożności ludowej z barokową egzaltacją. Można zauważyć pewne analogie ze zwyczajami hiszpańskimi.
Pokłon czy taniec?
Kłaniają się i ludzie, i krzyże, i feretrony. Jest to wyraz oddania czci świętym miejscom, kapliczkom, krzyżom przydrożnym, a także pozdrowienie wymieniane przez grupy pielgrzymów, które tradycyjnie spotykają się przy Bramie Oliwskiej w Wejherowie. Pokłon to wyraz uszanowania i czci. Dlatego właśnie nie należy mówić o tańcu w ogólnym odniesieniu do tego obrzędu. Taniec się również pojawia, gdy obrazy poruszają się swobodnie w rytm popularnych melodii granych przez orkiestrę. To współczesna modyfikacja, znak że tradycja jest żywa i powiew młodości.
Zwyczaj często spotyka się z niezrozumieniem, czy wręcz wyszydzaniem. Co roku w Internecie pojawiają się wpisy z wyrazami oburzenia a nawet otwartej wrogości wobec religijnych obrzędów. Osobom wierzącym, które nie znają tego zwyczaju, nierzadko przeszkadza jego żywiołowość i nietypowe podejście do świętości. Obecnie dostępnych jest coraz więcej materiałów o tym obrzędzie. W ramach działań związanych z procesem wpisania na listę dziedzictwa powstała strona internetowa, która zawiera dużo informacji pomocnych w wyjaśnieniu znaczenia i genezy zjawiska. Muzeum Narodowe w Gdańsku zrealizowało film „Dotknąć obrazu”, dzieło kaszubskiej etnografki, Olgi Blumczyńskiej. W listopadzie 2021 film zdobył nagrodę w kategorii filmów krótkometrażowych na festiwalu filmowym Towarzystwa Antropologii Wizualnej (Society for Visual Anthropology). Dzięki niemu można poznać przeżycia obraźników, ich motywacje, emocje i często bardzo osobistą relację z obrazem.
Gdzie i kiedy?
Kalwaria Wejherowska znana jako duchową stolicę Kaszub, stanowi cel kaszubskich pielgrzymek od 1668 roku. Pierwsi pątnicy przybyli z Gdańska. Niedługo później wyruszyły pielgrzymki z Kościerzyny. To właśnie spotkanie tych dwóch grup przy Bramie Oliwskiej zdaje się być kulminacyjnym momentem festiwalu pokłonów. Najważniejsze pielgrzymki przybywają do Wejherowa w czasie odpustu Wniebowstąpienia (43 dni po Wielkanocy) i odpustu Świętej Trójcy, dwa tygodnie później. W tym roku będą to dni 12 i 26 maja. Kilkadziesiąt parafii z całych Kaszub pielgrzymuje kilka razy w roku na odpusty nie tylko do Wejherowa ale też do Wiela, Sianowa i Swarzewa. Pokłony feretronów praktykowane są również podczas pielgrzymki Kaszubów na Świętą Górę Polanowską, w połowie czerwca.
