Głosy polskich i ajnuskich kobiet. Pol(s)ka w Japonii 2021 – wyjątkowe spektakle teatralne

Tematem przewodnim tegorocznej edycji jest głos polskich i ajnuskich kobiet rozwibrowujący milczące krajobrazy, zdarzenia dryfujące w ciałach artystek i efemeryczne napięcia na polu prywatne/publiczne/wspólne.

Pol(s)ka w Japonii 2021

Polski teatr tańca Amareya Theatre & Guests porusza tematykę tożsamości, znaczenia indywidualnej historii oraz wzmocnienia głosu grup wykluczonych. Współpraca artystek Teatru Amareya z kobietami Ajnu rozpoczęła się w 2017 r. Na zaproszenie Stowarzyszenia Kobiet Ajnu i Hiroshiego Maruyamy, artystki Amareya odwiedziły Sapporo ze spektaklem „Nomadka”. Na scenie Pirka Kotan, obok Inuitki Louise Fontain i artystek Amareya, w „Nomadce” wystąpiła także ajnuska artystka i aktywistka – Tsugumi Matsudaira. To spotkanie dało początek wielu projektom Amareya – Ajnu.

Współpraca z kobietami Ajnu jest kontynuacją pracy artystycznej wokół m.in. tematu szeroko rozumianej nomadyczności, poszukiwania korzeni kulturowych, dekolonizacji mniejszości etnicznych na poziomie ciała i pamięci, doświadczeń czy odpowiedzialności za spuściznę, Współpraca artystek Amareya z kobietami Ajnu to próba stworzenia przestrzeni dla głosu kobiet i artystycznego dialogu między Polską i Japonią. Artystki zajmują się tym temat od 2012 r., m.in. poprzez projekt „Nomadka” o kolonizacji Inuitów oraz projekty z kobietami Ajnu – „Ainu Moshir: historie kobiet Ajnu” (2018) i „(Po)głosy – pomosty między Polską i Japonią” (2019), realizowane w Japonii i podejmujące tematy historii kobiet Ajnu. Wcześniej, bo na przełomie XIX i XX w., most pomiędzy Polską i Ajnami zbudował Bronisław Piłsudski – brat Józefa Piłsudskiego. Przez 20 lat badał kulturę i obyczaje Ajnów z japońskiej wyspy Hokkaido i Sachalinu i ożenił się z Ajnuską.

Wydarzenia związane z projektem „Niepodległa bez granic. Pol(s)ka w Japonii 2021” zaplanowano prawie na cały miesiąc. Na początku grudnia odbyły się warsztaty herstory on-line dla kobiet Ajnu, 11 grudnia – mistrzowski warsztat ruchowy „Relacja w ruchu/ciało w relacji”, prowadzony przez Aleksandrę Śliwińską. Główna część programu rozpoczęła się 12 grudnia. Performance Natalii Chylińskiej i Katarzyny Pastuszak „Anatomie” został zaprezentowany w Babylon Tokyo Theatre w ramach Performing Arts Meeting in Yokohama 2021 – Fringe Programme. Premiera performance’u „Anatomie” odbyła się 12 grudnia 2021 r. w Babylon Tokyo Theatre (Tokio, Japonia). Wernisaż on-line wystawy „Mówi ONNA” zaplanowano na 18 grudnia 2021 r., a „Requiem dla Ajnu i Kamui” – 28 grudnia 2021 r. Udział we wszystkich wydarzeniach jest bezpłatny.

Ajnowie lub Ajnosi

Przybyli do południowej części Sachalinu oraz na Wyspy Japońskie i Wyspy Kurylskie ponad 6 tys. lat temu. Byli ludem łowiecko-zbierackim. Posługiwali się własnym językiem ajnoskim, zaliczanym do umownej grupy paleoazjatyckiej. Język nie jest spokrewniony z żadnym istniejącym na Ziemi. Ajnowie nie byli podobni do grup ludności zamieszkujących Azję. Rdzenni Ajnowie posiadali cechy odmiany białej, z pewnymi wpływami rasy żółtej, ale mają też swoiste cechy antropologiczne, istniejące tylko u nich. Ze względu właśnie na te cechy i odmienność języka, ich genealogia nie jest znana. W społeczności ajnowskiej dominował matriachat. Majątek i pozycja społeczna były dziedziczone w linii żeńskiej, natomiast w innych dziedzinach życia przeważał patriarchat. Ajnonki mają wytatuowane ramiona i ręce, a nad wargami – tatuaże w kształcie wąsów.

Dziś populacja to liczy od 24 tys. do 100 tys. ludzi, posługuje się językiem ajnuskim i japońskim – zamieszkuje głównie Hokkaido. W historycznych tekstach japońskich Ajnowie nazywani byli Ezo, Emishi, Aino. Uznani przez rząd japoński jako rdzenni mieszkańcy Japonii, pomimo wzrastającego w ciągu ostatnich lat poczucia własnej odrębności i praw, nadal borykają się z krzywdzącymi stereotypami wyższości kultury japońskiej nad mniejszością etniczną, którą reprezentują. Japońskie Zgromadzenie Narodowe, 6 czerwca 2008 r. uchwaliło rezolucję wzywającą rząd do uznania Ajnów za lud tubylczy i położenia kresu dyskryminacji tej grupy.

Polak pośród Ajnów

W badania nad ludem Ajnów zaangażowany był polski zesłaniec i etnograf Bronisław Piłsudski, starszy brat Józefa Piłsudskiego. Członek Woli Ludu, organizacji rosyjskich rewolucjonistów, miał za zadanie zdobycie ładunku do bomby, która miała być użyta w zamachu na cesarza Aleksandra III. Karę śmierci zamieniono mu na 15 lat zsyłki. Badacz zajmował się ludami i kulturami Dalekiego Wschodu, głównie ludem Ajnów. Obserwacje prowadził na Sachalinie, a później na wyspie Hokkaido. Spędził wśród nich 15 lat, poznając ich język oraz sąsiedniego ludu Gilaków (Niwchów). Gromadził materiały do słowników języków tych ludów, a także spisał wiele bajek oraz pieśni ludowych. Polski etnograf na początku XX wieku, już jako wolny człowiek, ożenił się z Ajnuską Shinhinchou (Chuusamma, Ciuusamma), krewną wodza Bafunke Kimury. Mieli dwoje dzieci – syna o imieniu Sukezō i córkę Kyō. Kilkanaścioro potomków Bronisława Piłsudskiego dziś mieszka w Japonii – potomkowie Kyō Kimury na Hokkaido, a Sukezō Kimury – w Jokohamie. Jego badania nad kulturą Ajnów należą do największych dokonań etnograficznych pierwszej połowy XX w., a prace należą do najczęściej cytowanych w literaturze światowej z zakresu etnografii i antropologii. Potomkowie tego ludu, którzy emigrowali lub zostali przesiedleni do Japonii, zasymilowali się powrócili do kultywowania niektórych obrzędów i zwyczajów. Wśród nich obecni są również potomkowie Bronisława Piłsudskiego i jego ajnuskiej żony.

Amareya Theatre & Guests

Amareya Teatr to teatr fizyczny, założony w 2003 r. w Gdańsku. Od 2012 r. działa pod szyldem Amareya Theatre & Guests. Trzon zespołu tworzą: Katarzyna Pastuszak, Natalia Chylińska, Aleksandra Śliwińska. Najważniejsze produkcje Teatru to: „Anatomie” (2021, N. Chylińska, K. Pastuszak), „Dom – Bieg – Dom” (2020, N. Chylińska, K. Pastuszak) „(Po)głosy: Pomosty między Polską i Japonią” (2019, reż. K. Pastuszak, muzyka: Natalia Chylińska), „Skin” (2019, ruch: Katarzyna Pastuszak, muzyka: Joanna Duda), „Cztery” (2018, reż. M. Herich, koprodukcja Teatr A Part i Teatr Amareya), „Deadman Eating Watermelon” (2018, reż. K. Pastuszak), „Kantor_Tropy: Collage” (2016, reż. K. Pastuszak, muzyka: J. Duda), „2” (2013, reż. K. Pastuszak), „Nomadka” (2012; reż. K. Pastuszak, muzyka: J. Duda).

Spektakle Amareya regularnie prezentowane są na festiwalach w Polsce i za granicą, a ich wspólną cechą jest krytyczne zainteresowanie ciałem jako podmiotem i przedmiotem działań performatywnych oraz nośnikiem znaczeń. Od 2017 r. Amareya kontynuuje współpracę ze Stowarzyszeniem Kobiet Ajnu (Sapporo) i Centre for Environmental and Minority Policy Studies – CEMiPoS prowadzonym przez prof. Hiroshiego Maruyamę (Sapporo), tworząc spektakle z udziałem kobiet Ajnu i działając na rzecz wspierania mniejszości.

Niepodległa bez granic. Pol(s)ka w Japonii 2021 – wydarzenia główne i towarzyszące

W ramach projektu, 11 grudnia 2021 r. odbył się warsztat ruchowy „Relacja w ruchu/ciało w relacji”, który prowadziła Aleksandra Śliwińska/Amareya Theatre & Guests. Natomiast premiera performance’u „Anatomie” miała miejsce 12 grudnia 2021 r. Towarzyszył jej wykład profesora Takashiego Morishity.

Najbliższe wydarzenia:

∎ „Mówi ONNA” – nomadyczna wystawa, otwarcie i rozmowa z artystkami, 18 grudnia 2021 r., sobota, godz. 19.00-21.30 (JAP), godz. 11-13.30 (PL), on-line
Punktem wyjścia, z którego wyłoniła się pierwsza myśl o „Mówi ONNA”, były herstorie kobiet z mniejszości Ajnów. „Onna” (女性) to w języku japońskim „kobieta”. Kiedy wypowiadamy słowa „mówi onna”, myślimy o herstorii mówionej – przekazie ustnym jako korespondencji z tradycją kultury (nie tylko) Ajnów, głosie kobiet rozwibrowującym milczące do tej pory krajobrazy wspólne, o skupieniu się przy ogniu, naświetlaniu efemerycznych napięć między kobietami i ożywianiu zdarzeń dryfujących w ich ciałach.
Wydarzenie będzie transmitowane na Facebooku i Youtube; Sylwia Chutnik poprowadzi rozmowę z artystkami Joanną Borof, Natalią Chylińską, Karoliną Jóźwiak, Kyōko Kagaya, Tsugumi Matsudaira, Kimiko Naraki, Katarzyną Pastuszak, Beatą Sosnowską, Yoshiko Saitō, Aleksandrą Śliwińską i Ryōko Tahara

∎ „Requiem dla Ajnu i Kamui” – 28 grudnia 2021 r., wtorek, godz. 19.00 (JAP) i godz. 11.00 (PL), on-line, premiera rejestracji wideo na platformie Youtube
„Requiem” to rozciągnięte w czasie interwencje performatywne site specific układające się w kolektywny, międzykontynentalny rytuał. Kobiety Ajnu wydobędą w swoich działaniach fragmenty historii Ainu Mosir (dosł. Kraina ludzi), wymazanej z krajobrazu za sprawą działań kolonizacyjnych podejmowanych przez Japończyków. Kobiety Ajnu podtrzymują ogień rozpalony przez przodków i wznawiają modlitwę o przywrócenie wzajemnych relacji między Ajnu (ludźmi) i Kamui (siły nadprzyrodzone, obecne w świecie otaczającym Ajnów, np. bóstwa ognia domowego, morza, rzek, gór, zasobów naturalnych). Artystki polskie uzupełnią głos kobiet ajnuskich, tworząc subtelną polifonię doświadczeń. Zbudują efemeryczną konstrukcję, która będzie stanowić centrum ich działań. Ulokują w niej osobiste ślady pamięci. Będą przyglądać się jej dematerializacji. Powstanie nowa struktura – nowa tkanka – tworzywo dla kolejnych zapisów.

Więcej informacji znajduje się na  Facebooku