Gdańsk pamięta o bolesnej historii. Jak w tym roku przebiegać będą uroczystości rocznicowe?

Organizatorami uroczystości rocznicowych są miasto Gdańsk, samorząd województwa pomorskiego i Europejskie Centrum Solidarności, a partnerem jest Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych.

Pamięć, szacunek i wdzięczność

Pierwszy grudzień to grudzień 1970 r., tragiczny szczególnie na Wybrzeżu. Uzbrojeni żołnierze i milicjanci, na zlecenie komunistycznej władzy, strzelali ostrą amunicją do ludzi, którzy wyszli na ulicę w sprzeciwie wobec przedświątecznej podwyżki cen żywności i braku gotowości rządzących do dialogu z narodem. Zginęło 45 osób, a 1 165 odniosło rany. W tym roku przypada 55. rocznica tych tragicznych wydarzeń, a także 45. rocznica odsłonięcia pomnika Poległych Stoczniowców, który powstał ku pamięci ofiar.

Drugi grudzień to grudzień 1981 r. Władzę w kraju przejęła Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego z gen. Wojciechem Jaruzelskim na czele. Pod osłoną nocy z soboty na niedzielę, 12-13 grudnia mundurowi wyposażeni w broń i łomy wyprowadzili z domów 3 392 ludzi, których władza uznała za niebezpiecznych dla ustroju państwa. Solidarność została zdelegalizowana. Zamknięto granice, na ulice wyjechały czołgi, zamilkły telefony, cenzurowano korespondencję, zamknięto większość gazet, wszystkie kina. Zawieszono zajęcia w szkołach i na uczelniach. Żeby przemieszczać się między miastami, potrzebna była przepustka. Gromadzenie się było surowo karane, a za rozpowszechnianie informacji poza mediami reżimowymi groziło więzienie.

– Pamięć, szacunek i wdzięczność należą się wszystkim imiennym i bezimiennym ofiarom Grudnia ’70 i Grudnia ’81, a także tysiącom bohaterów, którzy, nie bacząc na konsekwencje, nie zaprzestali starań o niepodległość i demokrację – mówi Basil Kerski, dyrektor ECS. – Pamięć to wspólnotowe zobowiązanie wobec tych, którzy dla naszej wolności poświęcili tak wiele, ale i wyzwanie, bo w wielu miejscach na świecie wciąż toczy się walka o wolność, a prawa człowieka stale są łamane.

 

Program

Czytanie performatywne „Opiłki i okruszki”

• 8 grudnia 2025 r., poniedziałek, godz. 18.00
• ECS, ogród zimowy (parter) oraz wystawa stała
• wstęp: bezpłatny bilet

Przewodnikiem dla uczestników wydarzenia będą „Opiłki i okruszki” – proza Tomasza Jastruna, który drukował w podziemiu, w sierpniu 1980 r. był w strajkującej Stoczni Gdańskiej, należał do Solidarności, za co zapłacił internowaniem. Eksponaty z wystawy stałej i książka z biblioteki ECS posłużą za studium przypadku.

Więcej informacji: https://ecs.gda.pl/wydarzenia/opilki-i-okruszki/

Konferencja naukowa „Za chleb i wolność… Grudzień 1970 nie tylko na Wybrzeżu”

• 8-9 grudnia 2025 r., poniedziałek-wtorek
• pierwszy dzień: Uniwersytet Gdański, Wydział Nauk Społecznych, ul. Bażyńskiego 8, aula, audytorium (parter)
• drugi dzień: ECS, biblioteka (1 piętro)
• wstęp: wolny

Brutalna pacyfikacja strajków na Wybrzeżu w grudniu 1970 r. wstrząsnęła całym krajem. Dla wielu mieszkańców Gdańska, Gdyni, Szczecina i Elbląga wciąż stanowi ona niezabliźnioną ranę. Jednak protesty wybuchały również w innych miastach, poza głównymi zakładami i w mniejszych ośrodkach, i to im poświęcona będzie ta konferencja. Jak przebiegał proces samoorganizacji w zakładach? Jaki był odzew społeczny? Jakie postulaty wysuwano? – to tylko niektóre z pytań.

W drugim dniu konferencji o godz. 9.30 Odznaką Solidarności i Praw Człowieka ECS zostanie uhonorowany prof. Jerzy Eisler – historyk, nauczyciel akademicki, autor, współautor lub redaktor niemal trzydziestu książek, członek Kolegium Historyczno-Programowego ECS, uczestnik konferencji i debat organizowanych w ECS.

Plenerowa wystawa fotograficzna „Ulice stanu wojennego”

• 9 grudnia 2025 r., wtorek
• plac Solidarności
• wstęp: wolny

Fotografie ze stanu wojennego łączą w sobie ekspresję, dynamizm i atmosferę wojennej grozy, która zapanowała na ulicach polskich miast po 13 grudnia 1981 r. Ukazują obywatelski sprzeciw wobec pogwałcenia przez władze PRL podstawowych praw człowieka – wolności i bezpieczeństwa. Wykorzystane na wystawie fotografie autorstwa m.in. Tadeusza Kłapyty, Janusza Bałandy Rydzewskiego, Krzysztofa Jakubowskiego czy Stanisława Składanowskiego pochodzą ze zbiorów ECS.

Wystawa będzie eksponowana do 21 stycznia 2026 r.

Repremiera filmu „Sto dni”

• 9 grudnia 2025 r., wtorek, godz. 30
• ECS, mediateka (1 piętro)
• wstęp: wolny

Ten film nigdy nie doczekał się premiery, będzie to więc pierwszy pokaz od 1981 r. Producent dokumentu – rządowa agencja Interpress, zajmująca się m.in. promocją PRL za granicą – sabotowała wysiłki reżysera w doprowadzeniu do końca produkcji. Dlaczego? Reżyser uwiecznił powstawanie rodzącego się związku zawodowego Solidarność i uroczystość odsłonięcia pomnika Poległych Stoczniowców 1970, a władza nie była zainteresowana przypominaniem słabości, jaką okazała w Sierpniu ’80.

Więcej informacji: https://ecs.gda.pl/wydarzenia/sto-dni/

Konferencja młodzieżowa „Forum Młodych”

• 10 grudnia 2025 r., środa, godz. 9.00
• ECS, audytorium (parter), biblioteka i mediateka (1 piętro) oraz sale warsztatowe (3 piętro)
• wstęp: rejestracja online

O prawach człowieka, prawach ucznia i o tym, jak reagować, gdy są one łamane, będą rozmawiać uczniowie, nauczyciele, działacze społeczni i eksperci podczas 18. edycji Forum Młodych. Tegoroczne hasło wywoławcze brzmi „PrawoMocni w działaniu!”.

Więcej informacji: https://ecs.gda.pl/wydarzenia/forum-mlodych-2025/

Polska premiera filmu „Solidarity”

• 10 grudnia 2025 r., środa, godz. 18.00
• ECS, audytorium (parter)
• wstęp: bezpłatny bilet

Dokument w reż. Davida Berneta zgłębia zjawisko solidarności i odkrywa uniwersalną moc praw człowieka. Pięciu bohaterów i trzy kryzysy – na Białorusi, w Ukrainie i w Strefie Gazy/Izraelu – ukazują zarówno jasne, jak i ciemne strony solidarności. Bohaterami opowieści są działaczki i działacze na rzecz praw człowieka, a jednym z nich – Marta Siciarek, gdańska innowatorka społeczna, współinicjatorka Gdańskiego Modelu Integracji Imigrantów i założycielka Instytutu Miast Praw Człowieka.

Po projekcji filmu zaplanowana jest rozmowa z twórcami i ekspertami.

Więcej informacji: https://ecs.gda.pl/wydarzenia/solidarnosc/

Dwa grudnie – spacery subiektywne po wystawie stałej ECS

• 13 grudnia 2025 r., sobota, godz. 11.00, 12.30, 14.00
• ECS, wystawa stała
• wstęp: biletowany – 12 zł

W roli przewodników wystąpią uczestnicy i świadkowie wydarzeń w grudniu 1970 i grudniu 1981 – Danuta Kuroń, Andrzej Czuma i Mieszko Zieliński.

Więcej informacji: https://ecs.gda.pl/wydarzenia/dwa-grudnie-4/

Przekazanie do zbiorów ECS przez senatora Bogdana Borusewicza maszyny offsetowej, która pracowała na rzecz opozycji

• 13 grudnia 2025 r., sobota, godz. 11.30
• ECS, archiwum
• wstęp: wolny

Gdańsk pamięta – złożenie kwiatów i zapalenie zniczy przed Bramą nr 2 Stoczni Gdańskiej

• 13 grudnia 2025 r., sobota, godz. 12.00
• plac Solidarności
• wstęp: wolny

Celebra pamięci ofiar w 44. rocznicę wprowadzenia stanu wojennego w Polsce.

Pokaz filmów i muzealiów „O pomniku…”

• 13-14 grudnia 2025 r., sobota-niedziela, godz. 13.00-16.00
• ECS, mediateka (1 piętro)
• wstęp: wolny

Pokaz mało znanych materiałów filmowych i muzealiów na co dzień przechowywanych w archiwalnym magazynie, traktujących o gdańskim pomniku Poległych Stoczniowców 1970, w tym kończący się interwencją ZOMO nielegalnie zarejestrowany film z 1982 r., kronika filmowa sprzed 45 lat oraz opowieści naocznych świadków i stare dokumenty.

Więcej informacji: https://ecs.gda.pl/wydarzenia/o-pomniku/

Dwa grudnie – spacery subiektywne po wystawie stałej ECS

• 14 grudnia 2025 r., niedziela, godz. 11.00, 12.30, 14.00
• ECS, wystawa stała
• wstęp: biletowany – 12 zł

W roli przewodników wystąpią uczestnicy i świadkowie wydarzeń w grudniu 1970 i grudniu 1981 – Jacek Taylor, Ewa Kulik-Bielińska i Edward Nowak.

Więcej informacji: https://ecs.gda.pl/wydarzenia/dwa-grudnie-5/

Spacer przewodnicki „Śladami Grudnia ‘70”

• 14 grudnia 2025 r., niedziela, godz. 12.00
• zbiórka: historyczna stoczniowa Brama nr 2
• wstęp: bezpłatny bilet

Spacer szlakiem wspomnień i materialnych świadków wydarzeń, które wstrząsnęły polskim Wybrzeżem 55 lat temu. Opowieści o ludziach i ich losach, które wielka historia splotła z tkanką miasta, przygotowali certyfikowani przewodnicy ECS.

Więcej informacji: https://ecs.gda.pl/wydarzenia/sladami-grudnia-70/

Spektakl teatralny dla rodzin „Bibuła w tapczanie”

• 14 grudnia 2025 r., niedziela, godz. 12.00
• ECS, biblioteka (1 piętro)
• wstęp: wolny

Spektakl dla dzieci (8+) i dorosłych na motywach książki Michała Rusinka „Bibuła w tapczanie. O solidarności dla dzieci”, przygotowany przez Miejski Teatr Miniatura w Gdańsku. Będzie o generale zamiast Teleranka, pustych półkach w sklepie i fałszowanych wyborach. To podróż do świata, który dla dzisiejszych dzieci jest już niemal prehistorią.

Więcej informacji: https://ecs.gda.pl/wydarzenia/bibula-w-tapczanie-2/

Warsztaty edukacyjne „Bibuła i tapczan. Ogarnij PRL!”

• 14 grudnia 2025 r., niedziela, godz. 13.00
• ECS, sale warsztatowe (3 piętro)
• wstęp: biletowany

Warsztaty edukacyjne organizowane po spektaklu Bibuła w tapczanie”. Ich uczestnicy odkryją, jak wyglądało życie w czasach, gdy niewygodne dla władzy słowa trzeba było ukrywać w tapczanie. Stworzą własne kolaże inspirowane bibułą, jak potocznie nazywano publikacje wydawane poza cenzurą. Dowiedzą się też, czym była cenzura, a czym jest wolność słowa.

Więcej informacji: https://ecs.gda.pl/wydarzenia/bibula-i-tapczan-ogarnij-prl/

Spektakl muzyczny „Obława według Jacka Kaczmarskiego”

• 14 grudnia 2025 r., niedziela, godz. 18.00
• ECS, audytorium (parter)
• wstęp: bezpłatny bilet

Na spektakl w formie udramatyzowanego koncertu z elementami choreografii i ruchu scenicznego złożą się pieśni Jacka Kaczmarskiego, m.in. „Obława”, „Ballada wrześniowa”, „Dylemat”. Wszystkie utwory zabrzmią we współczesnych aranżacjach przygotowanych przez artystów Teatru Muzycznego w Gdyni.

Więcej informacji: https://ecs.gda.pl/wydarzenia/oblawa-wedlug-jacka-kaczmarskiego/

Wizualizacje „Nie bądź bezpieczny. Poeta pamięta”

• 15-17 grudnia 2025 r., poniedziałek-środa, godz. 16.00-21.00
• fasada ECS

„Nie bądź bezpieczny. Poeta pamięta” to fraza z wiersza Czesława Miłosza „Który skrzywdziłeś…”, jaki znajduje się na pomniku Poległych Stoczniowców. Za wielkoformatowy ekran posłuży fasada ECS. Prezentowane będą archiwalne zdjęcia ze zbiorów ECS dokumentujące rewoltę grudniową 1970, a także przywołane nazwiska ofiar.

Gdańsk pamięta – zapalenie zniczy w miejscach śmierci ofiar Grudnia ’70

• 15 grudnia 2025 r., poniedziałek, godz. 12.30

W siedmiu lokalizacjach w Gdańsku płyty wmurowane w bruku oznaczają miejsca śmierci ośmiu ofiar rewolty grudniowej 1970. Ich upamiętnienie rozpocznie się od wizyty prezydent Aleksandry Dulkiewicz w dwóch miejscach: na rogu ulic Nowe Ogrody i 3 Maja (obok Urzędu Miejskiego), gdzie zginął Józef Widerlik – stolarz okrętowy z Wydziału W5 Stoczni Gdańskiej, a także przy ul. Hucisko (wiadukt nad torami kolejowymi, po stronie sądu), gdzie zginął Bogdan Sypka – pochodzący z Gdańska student Wyższej Szkoły Rolniczej w Szczecinie.

Upamiętnienia 55. rocznicy rewolty grudniowej 1970 oraz 44. rocznicy wprowadzenia stanu wojennego

• 16 grudnia 2025 r., wtorek, godz. 10.00
• plac Solidarności, przed pomnikiem Poległych Stoczniowców
• wstęp: wolny

Projekcja filmu „Czarny czwartek. Janek Wiśniewski padł”

• 16 grudnia 2025 r., wtorek, godz.11.00
• ECS, audytorium (parter)
• wstęp: wolny

Projekcja filmu „Czarny czwartek. Janek Wiśniewski padł” w reż. Antoni Krauze (2011) dla młodzieży szkolnej.

Siła bezsilnych – oprowadzanie po wystawie stałej ECS dla uczniów

• 16 grudnia 2025 r., wtorek, godz.11.00, 11.15, 11.30
• ECS, wystawa stała

Pustki w sklepach, reglamentowanie praw obywatelskich, wszechobecna propaganda – każdy uczestnik namacalnie doświadczy beznadziei PRL, żeby docenić siłę samoorganizacji, która doprowadziła nie tylko do rozdarcia, ale i ostatecznego zerwania żelaznej kurtyny.

Każda grupa zwiedzających może liczyć maksymalnie 30 osób. Zapisy: oswiata@solidarnosc.gda.pl

Uroczystość wręczenia Odznak Solidarności i Praw Człowieka ECS

• 16 grudnia 2025 r., wtorek, godz.15.00
• ECS, wystawa stała, sala F (1 piętro)
• wstęp: wolny

Uhonorowani zostaną: Jerzy Borowczak – działacz opozycji demokratycznej w PRL, polityk, inicjator strajku sierpniowego w Stoczni Gdańskiej, aktywnie włączający się w program ECS, Aleksander Hall – działacz opozycji demokratycznej w PRL, polityk, nauczyciel akademicki, współzałożyciel Ruchu Młodej Polski, doradca Lecha Wałęsy, uczestnik obrad Okrągłego Stołu, członek Kolegium Historyczno-Programowego ECS, aktywnie włączający się w program ECS oraz Grażyna Staniszewska – działaczka opozycji demokratycznej w PRL, organizatorka struktur NSZZ „Solidarność” Regionu Podbeskidzie, uczestniczka obrad Okrągłego Stołu, członkini Kapituły Medalu Wdzięczności ECS.

Liturgia w intencji Ojczyzny

• 16 grudnia 2025 r., wtorek, godz.16.00
• Bazylika św. Brygidy, ul. Profesorska 17
• wstęp: wolny

Msza św. w intencji Ojczyzny w 55. rocznicę rewolty grudniowej 1970 oraz 44. rocznicę wprowadzenia stanu wojennego organizowana przez Zarządu Regionu Gdańskiego NSZZ Solidarność.

Koncert „To nie na darmo”

• 16 grudnia 2025 r., wtorek, godz.19.00
• ECS, ogród zimowy
• wstęp: bezpłatny bilet

Wydarzenie upamiętni ofiary rewolty grudniowej 1970 oraz odsłonięcie pomnika Poległych Stoczniowców.

Koncert rozpocznie „Lacrimosa” Krzysztofa Pendereckiego – utwór na chór i orkiestrę, który kompozytor napisał specjalnie na uroczystość odsłonięcia pomnika Poległych Stoczniowców. W kolejnej części zabrzmi osiem kompozycji wykonanych symfonicznie, z udziałem wybitnych polskich artystów młodego pokolenia.

Więcej informacji: https://ecs.gda.pl/wydarzenia/to-nie-na-darmo/

Spektakl teatralny „Nie tylko Przemyk. Historie (nie)opowiedziane”

• 18 grudnia 2025 r., czwartek, 18.00
• ECS, audytorium (parter)
• wstęp: wolny

To jedna z wielu historii (nie)opowiedzianych, która nie zasługuje na zapomnienie. Spektakl przypomina mało utrwalony w pamięci zbiorowej sojusz studentów z robotnikami strajkującymi w stanie wojennym w Stoczni Gdańskiej.

Więcej informacji: https://ecs.gda.pl/wydarzenia/nie-tylko-przemyk/