Światowy Dzień Cukrzycy. O niezakaźnej epidemii XXI wieku, która dotyka coraz młodszych [WYWIAD]

 

14 listopada po raz 26. obchodzony jest Światowy Dzień Cukrzycy.

O tym, jaką chorobą jest cukrzyca, jak ją rozpoznać i leczyć opowiada Dorota Kowalczyk, lekarz medycyny, która pracuje na Oddziale Wewnętrznym Szpitala Specjalistycznego w Kościerzynie.

 

Czym jest cukrzyca?

– Cukrzyca nie jest chorobą jednorodną. To grupa zaburzeń metabolicznych, w których dochodzi do podwyższenia poziomu glukozy we krwi na skutek upośledzenia wydzielania insuliny przez trzustkę lub upośledzenia jej działania. Wysoki poziom glukozy we krwi prowadzi do uszkodzenia innych narządów i tkanek, czego konsekwencją mogą być: zawał serca, udar mózgu, niewydolność nerek, uszkodzenie wzroku czy zaburzenia czucia i niegojące się owrzodzenia stóp. Cukrzyca z równą częstością dotyka mężczyzn i kobiety.

 

Jakie są jej typy? Co je powoduje?

– Można wyróżnić kilka typów cukrzycy. Typ 1 (cierpi około 5 proc. wszystkich przypadków cukrzycy, ale około 80 proc. przypadków dotyczy dzieci i młodzieży) charakteryzuje się bezwzględnym niedoborem insuliny na skutek uszkodzenia komórek trzustki przez autoprzeciwciała. U podłoża tej choroby leżą geny oraz czynniki środowiskowe (niektóre infekcje wirusowe). Zdecydowanie częściej występuje cukrzyca typu 2 (to około 80 proc. wszystkich przypadków cukrzycy). W tym typie dominuje upośledzenie działania insuliny, która początkowo wydzielana jest w prawidłowej lub nawet większej ilości. U podłoża tego typu cukrzycy mogą leżeć geny, jednak decydujące są czynniki środowiskowe, to znaczy otyłość, zwłaszcza brzuszna, brak aktywności fizycznej, nieprawidłowa dieta, konieczność stosowania niektórych leków np. sterydy.

 

A dlaczego kobietom w ciąży wykonuje się badanie poziomu cukru?

– Poza tymi dwoma, najczęściej występującymi typami cukrzycy, możemy wyróżnić jeszcze cukrzycę ciężarnych oraz inne, rzadziej występujące typy cukrzycy. Cukrzyca ciężarnych dotyka jedną na dwadzieścia pięć ciąż. Jej przyczyną są hormony wytwarzane przez łożysko wpływające na działanie insuliny w organizmie. Cukrzyca ciążowa ustępuje do 6 tygodni po porodzie, jednak około 1/3 kobiet chorujących na cukrzycę w ciąży zachoruje na cukrzycę typu 2 po około 10-15 latach po porodzie.

 

Na czym polega leczenie?

– Leczenie cukrzycy zależy ściśle od jej typu. W przypadku typu 1 oraz cukrzycy ciężarnych leczeniem z wyboru jest insulinoterapia. W typie 2 ważną rolę przed włączeniem środków farmakologicznych odgrywa zmiana stylu życia. Prawidłowa dieta, aktywność fizyczna i utrata nadmiernych kilogramów umożliwiają niejednokrotnie normalizację poziomu cukru we krwi bez stosowania leków lub odsuwają w czasie konieczność farmakoterapii. W typie 2 również zwykle nie ma konieczności stosowania insulinoterapii od samego początku choroby. Jeśli zmiana trybu życia i odpowiednia dieta nie pozwalają na normalizację poziomu glikemii, można rozpocząć leczenie doustnymi lekami obniżającymi poziom glikemii. Takie leczenie zwykle jest skuteczne przez kilka lub kilkanaście lat. Dopiero po tym okresie konieczne jest włączenie leczenia insuliną.

Cukrzyca typu 2 jest chorobą, której do pewnego stopnia można zapobiegać. Regularna aktywność fizyczna, utrzymywanie prawidłowej masy ciała, dieta eliminująca produkty wysoko przetworzone, bogata w świeże warzywa, produkty pełnoziarniste, chude mięso oraz ryby to czynniki pomagające ograniczyć epidemię cukrzycy.

 

Jakie są konsekwencje cukrzycy?

– Jak większość chorób, cukrzyca ma swoje powikłania. Wśród nich wyróżnić można powikłania ostre (hipoglikemia, kwasica ketonowa, stan hiperglikemiczno-hiperosmolarny) oraz przewlekłe (powikłania makroangiopatyczne i mikroangiopatyczne). Powikłania ostre, które często towarzyszą cukrzycy typu 1, rozwijają się szybko i stanowią bezpośrednie zagrożenie życia.

 

Co to jest hipoglikiemia?

– Hipoglikemia to stan, gdy poziom cukru we krwi obniża się poniżej 70 mg proc. Objawy hipoglikemii to kolejno: pocenie się, zawroty głowy, zmęczenie, senność, bladość na twarzy, a zwłaszcza bladość ust, napady wilczego głodu, zagubienie, zdezorientowanie, przyspieszone bicie serca, uczucie łaskotania/szczypania w ustach i zakończeniach nerwowych rąk i nóg. W przypadku braku reakcji pacjenta (gdy chory nie dostarczy do organizmu węglowodanów – mogą to być np. słodki napój, kostka cukru itp.) pojawiają się zaburzenia mowy, bełkot, może pojawić się piana wokół ust, następnie drgawki, śpiączka i zgon.

 

Czy chory zauważa niepokojące objawy?

– Osoba chora nie zawsze potrafi zauważyć objawy hipoglikemii lub odpowiednio na nie zareagować. Dlatego też ważne, by osoby z otoczenia pacjenta również potrafiły je rozpoznać. Objawy, które mogą zaobserwować osoby z otoczenia chorego to bladość na twarzy, zwłaszcza blade usta, trudność w podejmowaniu decyzji, trudność w uzyskaniu odpowiedzi na pytania, spowolnienie mowy, zagubienie chorego lub nadmierna, nieadekwatna wesołość. Chory może stać się agresywny. W przypadku, gdy chory jest przytomny, należy zachęcać go do spożycia posiłku, jeśli jednak stracił przytomność, należy wezwać pomoc.

 

Czym są kwasica ketonowa i stan hiperglikemiczno-hiperosmolarny?

– Równie niebezpiecznymi powikłaniami mogącymi również zakończyć się zgonem, są kwasica ketonowa (charakterystyczna dla cukrzycy typu 1) i stan hiperglikemiczno-hiperosmolarny (w przypadku cukrzycy typu 2). W obu przypadkach dochodzi do zbyt wysokiego poziomu cukru we krwi, co prowadzi do całego szeregu groźnych zaburzeń metabolicznych. Objawami kwasicy są: bóle brzucha i głowy, osłabienie, pogłębiony, przyspieszony oddech (tzw. oddech Kussmaula), zapach acetonu z ust i w moczu (podobny do zapachu zgniłych jabłek lub zmywacza do paznokci), zaburzenia świadomości prowadzące do śpiączki włącznie. W przypadku tego powikłania pacjent powinien być hospitalizowany, należy podawać insulinę oraz wyrównywać zaburzenia metaboliczne.

 

A jakie są powikłania u przewlekle chorych na cukrzycę?

– Powikłania przewlekłe pojawiają się u osób, które chorują na cukrzycę od wielu lat. Długo utrzymujący się podwyższony poziom glukozy we krwi prowadzi do uszkodzenia naczyń w organizmie, a to z kolei do uszkodzenia narządów, do których doprowadzają one krew. W ten sposób dochodzi do uszkodzenia wzroku, serca (zawał serca), nerek (niewydolność nerek, która może wymagać dializoterapii), mózgu (udar mózgu), nerwów i drobnych naczyń (stopa cukrzycowa).

Powikłaniom ostrym oraz przewlekłym można zapobiegać poprzez regularną kontrolę wartości glikemii, stosowanie leków we właściwych dawkach, odpowiednią dietę i zdrowy styl życia. Najważniejsza w przypadku cukrzycy jest wiedza – im więcej chory i jego najbliższe otoczenie wie o cukrzycy, tym lepsza kontrola glikemii i wyższa jakość życia pacjenta.

 

Dziękuję za rozmowę

Rozmawiała Dorota Kulka

Dorota Kowalczyk – absolwentka Akademii Medycznej w Gdańsku, w trakcie specjalizacji z chorób wewnętrznych, od 9 lat pracuje w Oddziale Wewnętrznym Szpitala  Specjalistycznego w Kościerzynie.