Stres, złe odżywianie, nadużywanie leków czy może bakteria. Co wywołuje chorobę wrzodową? [WYWIAD]

 

O przyczynach, konsekwencjach i diecie w chorobie wrzodowej opowiada specjalista chorób wewnętrznych i gastroenterologii Krzysztof Tkacz z Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego im. Janusza Korczaka w Słupsku.

 

Czym są wrzody?

– To ograniczony ubytek błony śluzowej sięgający w głąb poza blaszkę mięśniową z naciekiem zapalnym i martwicą w otoczeniu. Bardziej zrozumiale wrzód trawienny to uszkodzenie, strawienie śluzówki przewodu pokarmowego, o wyglądzie okrągłego zagłębienia o wyraźnych granicach od zdrowej tkanki. Wygląd typowych wrzodów można przyrównać do krateru wulkanu.

 

Jakie są rodzaje chorób wrzodowych?

– Wrzody trawienne powstają najczęściej w opuszce dwunastnicy, czyli w jej początkowym odcinku oraz w żołądku, rzadziej w dolnej części przełyku lub dalszej części dwunastnicy.

 

Czym objawiają się wrzody żołądka, a czym dwunastnicy?

– Głównym objawem jest ból w nadbrzuszu o charakterze gniotącym lub piekącym. W przypadku wrzodu żołądka ból odczuwany jest w środkowym nadbrzuszu lub po stronie lewej, natomiast w przypadku wrzodu dwunastnicy często po prawej stronie nadbrzusza. Dolegliwościom bólowym mogą towarzyszyć wzdęcia, zgaga, odbijanie, nudności, wymioty. Pojawienie się bólu ma związek czasowy ze spożyciem posiłku i jest on różny w zależności od lokalizacji wrzodu. W przypadku wrzodu żołądka ból pojawia się chwilę po posiłku i nasila się co kilka minut. W przypadku wrzodu dwunastnicy ból pojawia się 2-3 godziny po jedzeniu i zwykle zmusza pacjenta do częstego podjadania, bo to zmniejsza dolegliwości. Pacjenci często skarżą się na, wielokrotne w ciągu doby, ssanie w żołądku. Niezwykle charakterystyczne są tzw. bóle głodowe oraz bóle nocne. Zwiększenie ilości i częstości przyjmowanych pokarmów tłumaczy nadwagę spotykaną często u chorych z wrzodem dwunastnicy, w przeciwieństwie do pacjentów z wrzodem żołądka, którzy przeważnie są szczupli. Należy pamiętać, że przebieg choroby może być również bezobjawowy. 

 

Jakie są przyczyny wrzodów? Czy to prawda, że chorobę powoduje złe odżywianie?

– Choroba nie jest wywołana niewłaściwym odżywaniem, jak potocznie uważało się w przeszłości, ale przez dwa główne czynniki. Pierwszy z nich to zakażenie bakterią Helicobacter pylori. Do zakażenia najczęściej dochodzi we wczesnym dzieciństwie, drogą kropelkową. Bakteria zagnieżdża się w żołądku doprowadzając do zmian w śluzówce. Odkrycie związku zakażenia z chorobą wrzodową było na tyle doniosłe, że dwóch lekarzy otrzymało za to nagrodę Nobla w 2005 r. Drugą przyczyną jest przyjmowanie leków z grupy NLPZ (niesteroidowych leków przeciwzapalnych), czyli popularnych leków przeciwbólowych na stawy zawierających np. ketoprofen, diklofenak, ale również kwas acetylosalicylowy, czyli bardzo popularny lek kardiologiczny. Leki te uszkadzają błonę śluzową przewodu pokarmowego.

Znacznie rzadsze przyczyny to również takie leki, jak niektóre preparaty potasu, bisfosfoniany (leki na osteoporozę) czy też wrzody występujące u pacjentów w ciężkim stanie ogólnym hospitalizowanych w OIOM tzw. wrzody stresowe.

 

Jak diagnozuje się chorobę?

– Podstawą diagnostyki jest endoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego, czyli gastroskopia. W przypadku stwierdzenia wrzodu żołądka konieczne jest pobranie wycinków ze zmiany do badania histopatologicznego. Jest to konieczne, aby wykluczyć raka żołądka, który może się rozwijać pod postacią właśnie wrzodu. Po leczeniu obowiązkowa jest również kontrolna gastroskopia. W przypadku wrzodu dwunastnicy nie ma konieczności pobierania wycinków ani kontroli endoskopowej. Jako ciekawostkę, podam, że w przeszłości wykonywano zdjęcie RTG przewodu pokarmowego po wypiciu tzw. papki barytowej i na kliszy szukało niszy wrzodowej.

 

Jak się leczy chorobę wrzodową?

– Stosuje się dwie grupy leków antybiotyki oraz inhibitory pompy protonowej. Jeżeli zostanie potwierdzone zakażenie Helicobacter pylori należy bezwzględnie zastosować tzw. eradykację bakterii, czyli dwa antybiotyki oraz inhibitor pompy protonowej. Na przestrzeni lat wytyczne co do stosowanych antybiotyków zmieniały się. Aktualnie najważniejsze zalecenia w Polsce to niestosowanie klarytromycyny (wynika to z dużej oporności bakterii na ten antybiotyk) oraz wydłużenie terapii do 14 dni. Wytyczne międzynarodowe zalecają stosowanie schematu leczenia zawierającego bizmut. Jednak w Polsce, głównie z przyczyn ekonomicznych,  dopuszcza się terapię amoksycyliną z metronidazolem.

Drugą ważną grupą leków są wspomniane inhibitory pompy protonowej. W dużym skrócie zmniejszają one wydzielanie kwasu solnego w żołądku, co sprzyja procesowi gojenia się owrzodzeń. Czas leczenia tymi lekami to w przypadku wrzodu żołądka osiem tygodni, a dwunastnicy – cztery tygodnie.

Po zakończeniu eradykacji należy sprawdzić jej skuteczność, czyli sprawdzić czy wyeliminowaliśmy bakterię z żołądka. I, co myślę ważne dla pacjentów, nie trzeba wykonywać gastroskopii jedynie w celu oceny eliminacji bakterii. Można wykonać test w kale, który jest bardzo dokładny i można go kupić w aptece. Bardzo ważne jest również zaprzestanie palenia papierosów w trakcie leczenia choroby wrzodowej, a najlepiej całkowicie rzucić palenie.

 

Czy to prawda, że za większość wrzodów odpowiada bakteria (Helicobacter pyroli proc. dwunastnicy, 75 proc. żołądka)

– W przeszłości, w latach 80., kiedy odkryto bakterię, to właśnie ona była główną przyczyną powstawania wrzodów. Dotyczyła ok. 80 proc. przypadków. W ostatnich latach tendencja się zmieniła. Aktualnie leki z grupy NLPZ mają większy udział w powstawaniu wrzodów – ok. 40-50 proc. przypadków, a zakażenie bakterią ok. 30-40 proc.

 

Czy wrzody można wyleczyć, czy tylko zaleczyć?

– Chorobę wrzodową można wyleczyć, stosując wymienione wcześniej leki. Natomiast choroba ta cechuje się znaczną nawrotowością, zwłaszcza jeśli nie zastosowano właściwego leczenia tj. odpowiednich dawek leków i czasu kuracji.

 

Czy można jeść wszystko? Jaką dietę należy stosować?

– Odpowiednia dieta jest ważnym elementem wspomagającym leczenie farmakologiczne i łagodzącym objawy chorobowe. W okresie leczenia zalecana jest dieta lekkostrawna z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego. Należy znacznie ograniczyć spożycie soli, zrezygnować ze smażenia i pieczenia potraw na rzecz gotowania, duszenia. Jeść częściej, ale mniejsze posiłki, ponieważ duża objętość posiłków pobudza czynność wydzielniczą żołądka, prowadząc do nasilenia przykrych dolegliwości. Nie należy pić stężonych alkoholi ani palić tytoniu. Do produktów nasilających dolegliwości wrzodowe należą: kawa, mocna herbata, napoje gazowane, cebula, smażone oraz tłuste, mocno przyprawione potrawy. Do produktów uznawanych za sprzyjające gojeniu należą: kisiele, galaretki, kasze, jasne i czerstwe pieczywo, chude i gotowane mięso, twarożki.

 

Czym grozi nieleczenie choroby wrzodowej?

– Nierozpoznana, niewłaściwie leczona lub długotrwała choroba wrzodowa prowadzi do powikłań ostrych jak krwawienie z wrzodu lub perforacja wrzodu, czyli przedziurawienie ściany żołądka lub dwunastnicy przez wrzód. Obie te sytuacje wymagają pilnej interwencji zabiegowej. Do przewlekłych powikłań należy bliznowate zniekształcenie żołądka lub opuszki dwunastnicy ze zwężeniem światła przewodu pokarmowego, najczęściej odźwiernika.

 

Jesienią i wiosną osoby, które mają wrzody cierpią najbardziej. Dlaczego?

– Charakterystyczna dla choroby wrzodowej jest jej sezonowość. Objawy wyraźnie zaostrzają się wiosną i jesienią. Tak naprawdę nie wiadomo, dlaczego tak się dzieje, ale jest to na tyle typowy objaw, że wręcz ułatwia postawienie diagnozy. Mówi się o tym, że bakteria Helicobacter pylori staje się szczególnie aktywna wiosną i jesienią lub że jest to związane ze zmianami, głównie hormonalnymi, jakie w tym okresie zachodzą w  organizmie, mającymi wpływ na produkcję soku żołądkowego.

 

Dziękuję za rozmowę.

Rozmawiała Dorota Kulka

Krzysztof  Tkacz – specjalista chorób wewnętrznych i gastroenterologii, absolwent Akademii Medycznej w Gdańsku. Pracuje na Oddziale Chorób Wewnętrznych i Pracowni Endoskopowej Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego im. Janusza Korczaka w Słupsku.