Antybiotyk to nie cukierek. Czy na pewno wiesz, na co pomaga? Wyleczy bakterie, a nie wirusy [WYWIAD]

 

Jesteś przeziębiony? Czujesz się coraz gorzej? Domowe sposoby i leki dostępne w aptekach bez recepty nie działają. Idziesz do lekarza i dostajesz antybiotyk. Czy był on konieczny?

Z informacji Europejskiego Centrum Profilaktyki i Kontroli Zakażeń wynika, że co roku w krajach Unii Europejskiej z powodu zakażeń wywoływanych przez bakterie oporne na antybiotyki umiera około 25 tys. pacjentów.

 

Łykamy coraz więcej antybiotyków

Dane uzyskane na podstawie opracowania Anny Olczak-Pieńkowskiej z  Zakładu Epidemiologii i Mikrobiologii Klinicznej (Narodowy Instytut Leków w Warszawie) dotyczące konsumpcji antybiotyków w latach 2010-2015 w podstawowej opiece zdrowotnej w Polsce są niepokojące. 

Z raportu wynika, że najwięcej antybiotyków w 2015 r. łykali mieszkańcy województw łódzkiego, małopolskiego, śląskiego. Pomorskie było na czwartym miejscu, a na piątym – świętokrzyskie. Najmniej antybiotyków przepisywanych jest na Podlasiu, w Warmińsko-Mazurskiem i Opolskiem.

O wadach i zaletach antybiotyków, nadużywaniu ich i braku efektów leczenia opowiada dr Ewa Kisielnicka internista, nefrolog, zastępca kierownika Oddziału Chorób Wewnętrznych Szpital św. Wincentego a Paulo.

 

Czym jest antybiotyk?

– Antybiotyk to substancja, która działa na drobnoustroje, na bakterie zabijając je lub hamując ich rozwój.

 

Kiedy brać antybiotyki?

– O przyjmowaniu antybiotyków decyduje lekarz. Większość zapisywanych antybiotyków stosuje się w leczeniu górnych dróg oddechowych. Wiemy, że 70 do 80 proc. przyczyn infekcji górnych dróg oddechowych u dzieci powodują wirusy, a u dorosłych to odpowiednio 90 do 95 proc. Oznacza to, że nie ma bezwzględnej konieczności wprowadzania antybiotykoterapii od razu. Objawy, które pojawiają się w infekcjach są wspólne dla różnych patogenów. Gorączka, kaszel, odksztuszanie żółtej czy zielonej plwociny to zarówno objawy infekcji  wirusowej, jak i bakteryjnej. Dlatego tak ważne, aby lekarz decydował o konieczności zastosowania antybiotykoterapii.

 

Czy można przerwać antybiotykoterapię, gdy chory poczuje się lepiej?

– To jedna z najbardziej niepożądanych sytuacji w leczeniu. Przed tym powinniśmy zawsze ostrzegać pacjentów. Takie manipulowanie antybiotykami nie powoduje wyleczenia infekcji,  a tylko drobną poprawę samopoczucia. Krótkotrwałe działania niepowodujące eliminacji bakterii, mogą doprowadzić do nabycia oporności na dany antybiotyk. Co więcej, jeżeli stan pacjenta się poprawia i bardzo dobrze się czuje po 3-4 dniach antybiotykoterapii, oznacza to, że prawdopodobnie to leczenie nie było w ogóle potrzebne, a cały problem miał inną etiologię (przyczyna – przyp. red.) np. wirusową.

 

Kilkanaście lat temu nie stosowano probiotyków. Obecnie, otrzymując receptę na antybiotyki, dostaje się zalecenie wykupienia probiotyku. Dlaczego?

– Ponieważ zależy nam na utrzymaniu naszej flory jelitowej. Tylko niektóre z tych preparatów mają udowodnioną skuteczność. Natomiast domowym  sposobem na wzbogacenie flory jelitowej po antybiotykoterapii jest zsiadłe mleko, kefir – te naturalne produkty zawierają pałeczki kwasu mlekowego. Pamiętajmy o tym, że antybiotyk nie jest lekiem wybiórczym. Poza działaniem na patogeny, które wywołują chorobę, również niszczy naszą naturalną florę m. in. przewodu pokarmowego, powodując często objawy uboczne.  Dlatego antybiotykoterapia wiąże się z tym, że lekarze zalecają probiotyki. W środowisku medycznym jest inny problem. Kiedy powinien być stosowany probiotyk? Czy po zakończeniu antybiotykoterapii, czy w jej trakcie? I na to pytanie nie znamy odpowiedzi, bo podczas kuracji antybiotykowej nie ma bezwzględnych wskazań do rutynowego przyjmowania probiotyków. Zaleca się, aby probiotyk, który ma odbudować własną florę jelitową przyjąć na godzinę przed antybiotykiem lub dwie godziny po nim. Proponuje się, aby po zakończeniu antybiotykoterapii jeszcze kilka dni przyjmować probiotyk. Chodzi o to, aby odbudować naturalną florę bakteryjną.

 

Jakie mogą być powikłania po stosowaniu antybiotyków?

– Najczęściej objawy nietolerancji antybiotyków dotyczą przewodu pokarmowego. Należą do nich: nudności, wymioty, bóle brzucha i biegunka. Problemem ogólnoświatowym, z którym coraz trudniej walczy się lekarzom, jest biegunka wywołana przez Clostridium difficile. Inne objawy to alergie – wysypki skórne o różnym stopniu nasilenia. Wszystkie te objawy powodują, że trzeba odstawić lub zmienić leki. Pacjent powinien niezwłocznie skontaktować się z lekarzem prowadzącym, który wypisał konkretny lek.

 

Czy są jakieś leki, które mogą zastąpić antybiotyki?

– Takich leków niestety nie ma. Obecnie antybiotykooporność narasta szybciej niż tworzenie nowych generacji leków przeciwbakteryjnych. Przypominanie lekarzom i uświadamianie pacjentów o tym, że trzeba racjonalnie stosować antybiotyki jest kluczowe, gdyż nie ma preparatów, które by je zastąpiły. Antybiotyki stosujmy racjonalnie, bowiem antybiotykooporność powoduje, że nawet dostępne leki są nieefektywne.

 

Co zrobić, gdy antybiotyk nie działa?

–  Najważniejsza jest komunikacja z pacjentem, to znaczy wyjaśnienie, dlaczego antybiotyk jest lub nie jest potrzebny. Trzeba uprzedzić, co zrobić, gdy stan zdrowia się nie poprawi po 3-4 dniach. Do tego czasu manewrowanie antybiotykami jest nieprawidłowe, bo powoduje narastanie oporności. W przypadku całkowitego braku poprawy po 3 dobach od włączenia antybiotyku należy skontaktować się z lekarzem w celu wykonania stosownych badań mikrobiologicznych z oznaczeniem aktywności leków w stosunku do uzyskanej w hodowli bakterii.

 

Kto nie powinien ich stosować?

– W zasadzie nie ma takich osób. Oczywiście im mniej antybiotyków, tym lepiej. Jednak pacjenci nie mają wyboru, nawet jak są uczuleni na jakiś lek, nawet w przypadku zagrożenia życia. Lekarz musi wówczas tak dobrać antybiotyk, by zminimalizować ryzyko powikłań, ale bezwzględnie wyleczyć infekcję. Lekarz decyduje, jaki antybiotyk, jak często, jak długo i w jakiej postaci ma przyjąć pacjent. Niezwykle ważne jest, szczególnie u pacjentów, u których nie obserwujemy poprawy,  by włączając kolejny antybiotyk, wykonać badania bakteriologiczne i dobrać właściwy antybiotyk. 

 

Dziękuję za rozmowę

Rozmawiała Dorota Kulka

Dr n. med. Ewa Kisielnicka ukończyła Akademię Medyczną w Gdańsku. Pracowała w Klinice Nefrologii Gdańskiej Akademii Medycznej. Uzyskała specjalizację w zakresie chorób wewnętrznych, a następnie nefrologii. Od 2000 r. pracuje w Szpitalu św. Wincentego a Paulo, od kilku lat na stanowisku zastępcy kierownika Oddziału Chorób Wewnętrznych. Od blisko 10 lat związana jest z problemami infekcji szpitalnych w ramach działań Zespołu ds. Zakażeń. Od 3 lat w szpitalu jest odpowiedzialna za wdrażanie inicjatywy „Narodowy Program Ochrony Antybiotyków”. Publikowała w piśmiennictwie polskim i zagranicznym.